Μνημειακά αιωνόβια δένδρα δρυός: δένδρα ζωντανοί μάρτυρες της ιστορίας των προεπαναστατικών χρόνων και της Εθνικής Παλιγγενεσίας του 1821

 

Στη διαδρομή της επαρχιακής οδού Στενώματος –Παυλοπούλου, συναντά κανείς χαρακτηριστικό ύψωμα με πανοραμική θέαση στη λεκάνη απορροής του ποταμού Μέγδοβα ή Ταυρωπού. Εκεί βρίσκεται το εξωκλήσι του Ιερού Ναού Αγίου Παντελεήμονα που περιβάλλεται από συστάδα αιωνόβιων δέντρων δρυός. Πρόκειται για δέντρα οικολογικής και αισθητικής αξίας. Πρόσφατα αποτέλεσαν αντικείμενο καταγραφής στο πλαίσιο της διπλωματικής μου εργασίας με τίτλο: « Αιωνόβιες δρύες στο Δήμο Καρπενησίου: μια αναζήτηση στον ορεινό πολιτισμό και την οικολογία», του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών, του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών που έχει έδρα το Καρπενήσι, στο Τμήμα Δασολογίας και Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος.

Πόρισμα αυτής της εργασίας καταγραφής, είναι ότι τα μνημειακά αυτά δένδρα χρήζουν περαιτέρω έρευνας και αξιολόγησης των δενδρομετρικών τους χαρακτηριστικών, καθώς και ακριβούς δενδροχρονολόγησης, δυνατότητες που έχει το Εργαστήριο Δενδροχρονολόγησης που λειτουργεί στο Τμήμα Δασολογίας Καρπενησίου από τον Δασολόγο καθηγητή κ. Ανδρέα Παπαδόπουλο.

Μνημειακά δέντρα δρυός στον περίβολο χώρο του εξωκλησιού  του Αγίου Παντελεήμονα Δ.Δ.  Παυλοπούλου-Τερνόβου (φωτ. Λάππα Β.)

 Τα δέντρα που καταγράφηκαν έχουν ιδιαίτερο οικολογικό ενδιαφέρον, όχι μόνο λόγω των δεντρομετρικών τους χαρακτηριστικών, αλλά και της ιδιαίτερης σύνθεσής τους μέσα στο πυκνό ελατοδάσος που τα περιβάλλει, που θέτει το προς απάντηση ερώτημα, για το αν πρόκειται για αυτοφυή δέντρα ή αν φυτεύτηκαν εκεί από ντόπιους αιώνες πριν.  Πρόκειται για άτομα μεγάλης ηλικίας, καθώς η περίμετρος των κορμών τους στο στηθιαίο ύψος (1,30 εκ.) ξεπερνά τα 2,5 μ., με ένα από αυτά να ξεπερνά τα 3μ.

Μετρήσεις δεντρομετρικών χαρακτηριστικών μνημειακών δέντρων δρυός στον περίβολο χώρο του εξωκλησίου του Αγίου Παντελεήμονα  Δ.Δ. Παυλοπούλου (φωτ. Κελέσης Αν.,2020)

                 Αξιοποιώντας ερευνητικά αποτελέσματα ακριβούς δενδροχρονολόγησης, με τη χρήση τρυπανιδίων, σε ανάλογων διαστάσεων δένδρα του ίδιου φυλλοβόλου είδους  δρυός, που βρίσκονται σε περίβολο εξωκλησιών τόσο στο Κλαυσί Καρπενησίου, όσο και στον Άγιο Νικόλαο (Λάσπη), μπορούμε με ασφάλεια να εκτιμήσουμε την ηλικία τους σε περισσότερα από 300 έτη.

Τα δενδρομετρικά χαρακτηριστικά των αιωνόβιων αυτών δένδρων χρήζουν περαιτέρω εργαστηριακής έρευνας, προκειμένου να γίνει ακριβής δενδροχρονολόγηση και εκτίμηση της υγείας τους.

Η μακρόχρονη παρουσία αυτών των μνημειακών δένδρων, και η συνύπαρξή τους με τα θρησκευτικά μνημεία του ορεινού μας τόπου, που μαρτυρούν την παρουσία των ορεινών κοινοτήτων για αιώνες, τους προσδίδουν αξία ιστορική και πολιτισμική. Είναι ζωντανοί μάρτυρες των ιστορικών γεγονότων που διαδραματίστηκαν στα προεπαναστατικά και επαναστατικά χρόνια, με πρωταγωνιστές τους ανυπότακτους  ντόπιους ορεσίβιους που ανταποκρινόμενοι στο κάλεσμα των ψυχωμένων αρχηγών, κλεφτών και αρματολών, αγωνίστηκαν και θυσιάστηκαν για την ελευθερία.

Καθώς το ύψωμα του Αγίου Παντελεήμονα βρίσκεται σε μια στρατηγική θέση στο πέρασμα του Μέγδοβα από τις ορεινές κοινότητες του Τυμφρηστού, προς αυτές των Αγραφιώτικων βουνών,  κατανοούμε ότι φιλοξένησε διαβάτες και περαστικούς και προσέφερε καταφύγιο και ορμητήριο στους αγωνιστές, όπως και άλλες οχυρωματικές θέσεις στο πλούσιο ανάγλυφο της περιοχής.

Καθένας που ενδιαφέρεται να γνωρίσει τη σύνδεση της περιοχής με συγκεκριμένα ιστορικά γεγονότα και ηρωικές προσωπικότητες του Αγώνα της Εθνικής Παλιγγενεσίας, μπορεί να ανατρέξει σε μια εξαιρετική εφαρμογή σε διαδραστική χαρτογραφική αποτύπωση, που δημιούργησε το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Καρπενησίου (https://kpe-karpen.eyr.sch.gr/announc/schools/).

Σας προτρέπω να περιηγηθείτε στον ιστορικό αυτό χάρτη,  αξιοποιώντας την ευκαιρία για ένα ζωντανό μάθημα ιστορίας του τόπου, μαζί με τα παιδιά, που τόσο ανάγκη έχουν να γνωρίσουν τα θεμέλια της ελευθερίας μας.

 

Επιστημονικές προτάσεις για τις μεγάλες δυνατότητες στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, με τις πρακτικές της  ΑΓΡΟΔΑΣΟΠΟΝΙΑΣ:

Υπάρχουν  ρεαλιστικές και καινοτόμες διαχειριστικές λύσεις.

H Αγροδασοπονία και οι παραγωγικές αναδασώσεις στο επίκεντρο

Με μεγάλη επιτυχία έγινε την Τετάρτη 3-3-2021, η επιστημονική διερευνητική συνάντηση, που διοργάνωσε το Πράσινο Ινστιτούτο (http://www.greeninstitute.gr/) , για τις δυνατότητες διαμόρφωσης μιας βιώσιμης πρότασης για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης, που να είναι ταυτοχρόνως αμοιβαία επωφελής και για την παραγωγική- οικονομική υποστήριξη της χώρας, και ιδιαίτερα της υπαίθρου που για δεκαετίες εγκαταλείπεται.

Στη συνάντηση, πέντε ειδικοί επιστήμονες από διάφορα επιστημονικά πεδία, με την ενεργή συμμετοχή δεκάδων ενδιαφερομένων πολιτών, ανέπτυξαν τις δυνατότητες, τις καινοτομίες και τις αλλαγές που απαιτούνται προκειμένου να επεκταθεί σημαντικά η δέσμευση του CO2 από δένδρα και ξυλώδη βλάστηση και ταυτόχρονα να γίνουν εκτεταμένες παραγωγικές αναδασώσεις για την μελισσοκομία, την κτηνοτροφία και την αναψυχή.

Βοσκολίβαδα στο Γαύρο, στην κοιλάδα του ποταμού Καρπενησιώτη
(φωτ. Μπούρας Θ.)

Το συμπέρασμα που προκύπτει από διάφορους επιστημονικούς κλάδους που εκπροσωπήθηκαν είναι ότι  υπάρχουν ρεαλιστικές και καινοτόμες διαχειριστικές λύσεις. Λύσεις που απαιτούν μικρές και μεγάλες θεσμικές αλλαγές, αλλά και μια αλλαγή νοοτροπίας που να οδηγεί σε ευρύτερη συμμετοχή της ίδιας της κοινωνίας των πολιτών, των τοπικών φορέων, των παραγωγών και της αυτοδιοίκησης.

·    Θα πρέπει τα τοπία της Ελλάδας και της Μεσογείου να αντιμετωπιστούν ως αγροδασικά τοπία, με κατάλληλες μεθοδολογικές προσεγγίσεις και αλλαγές στη νομοθεσία, που έχουν επανειλημμένα διατυπωθεί από την επιστημονική κοινότητα.

Αγροδασοπονικό τοπίο στον Καρπενησιώτη (φωτ. Λάππα Β.)

 Θα πρέπει να ενεργοποιηθεί και να αποτελέσει άξονα αυτής της προσπάθειας το Αγροδασοπονικό μέτρο 8.2. για την επέκταση των αγροδασικών συστημάτων, ένα αναγκαίο μέτρο ποιοτικής αναμόρφωσης της υπαίθρου, που όμως δεν έχει χρησιμοποιηθεί από το 2007.

·     Θα πρέπει να αξιοποιηθεί το εγχώριο δυναμικό ενδημικών φυτών, δέντρων και σπόρων, ώστε οι παραγωγικές αναδασώσεις να συμβάλουν στην αύξηση της βιοποικιλότητας και, με κατάλληλη διαχείριση, στην υποστήριξη της τοπικής κτηνοτροφικής και μελισσοκομικής παραγωγής και της ικανοποίησης της αυξανόμενης ζήτησης τοπικών ποιοτικών προϊόντων, φρούτων και καρπών. Για το στόχο αυτό θα πρέπει επίσης να οργανωθούν ειδικά φυτώρια, ακολουθώντας το παράδειγμα της Κύπρου.

Αγροδασοπονικές πρακτικές αξιοποίησης των μικρών ιδιοκτησιών γης
 στη λεκάνη του Καρπενησιώτη (φωτ. Λάππα Β.)

·      Θα πρέπει να επικρατήσει η αντίληψη της δυναμικής σχέσης μεταξύ οικοσυστημάτων, βιοποικιλότητας, μελισσοκομίας, κτηνοτροφίας και αναψυχής και να δημιουργηθούν νέα πρότυπα διαχείρισης. Σε αυτή την προσπάθεια θα πρέπει να συμβάλουν και τα διαχειριστικά σχέδια βοσκοτόπων, που θα πρέπει να προωθηθούν άμεσα.

Ο συντονιστής της εκδήλωσης Ρήγας Τσιακίρης προέβη στην ακόλουθη δήλωση: «Έχουμε ξεκινήσει μια πρωτοβουλία για να ανατρέψουμε ένα κλίμα χρόνιας απάθειας και αδράνειας  και να συμβάλουμε στον εντοπισμό κρίσιμων ζητημάτων  στη νομοθεσία, στη γραφειοκρατία και στις απαιτούμενες επιστημονικές συνεργασίες, προκειμένου να προωθηθεί ουσιαστικά η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Η πρωτοβουλία αυτή του Πράσινου Ινστιτούτου θα συνεχιστεί με δυο ακόμη επιστημονικές συναντήσεις ειδικών,  για το ρόλο των παραγωγικών αναδασώσεων στην αντιμετώπιση της ερημοποίησης και της διάβρωσης στις 18/3 και για τη δυνατότητα αξιοποίησης των κονδυλίων του ευρωπαϊκού σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας στις παραγωγικές αναδασώσεις στις 30/3. Ευχαριστούμε για τη θερμή ανταπόκριση τους εισηγητές Κ. Ματζανά, Π. Σαϊνατούδη, Σ. Γούναρη, Ν. Νικήσιανη και Ελ. Μαλούπα και τη δέσμευσή τους να συνεχίσουμε τον εποικοδομητικό διάλογο»

 Το έργο αναμένεται να περατωθεί στα τέλη Απριλίου με την έκδοση ενός «οδηγού» για την κοινωνία των πολιτών, την αυτοδιοίκηση, την πολιτεία και γενικά για όλους τους  συντελεστές, τους «δρώντες» δηλαδή ενός τόπου, ώστε να αξιοποιηθούν με βιώσιμο τρόπο οι χρηματοδοτήσεις του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, μέσα από συνεργασίες.

Το έργο «Παραγωγικές αναδασώσεις για την μελισσοκομία την κτηνοτροφία και την αναψυχή»  υλοποιείται με χρηματοδότηση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, μέσω του Ευρωπαϊκού Πράσινου Ιδρύματος (GEF- Green European Foundation) και εντάσσεται στο έργο «Αποδάσωση και Κλιματική Αλλαγή»  του Αυστριακού Οργανισμού FREDA. Το Πράσινο Ινστιτούτο θεωρεί ιδιαίτερα χρήσιμη αυτή την ευρωπαϊκή διάσταση για το συγκεκριμένο έργο αφού στόχος είναι η διάχυση των αποτελεσμάτων του έργου και σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

 

Το Πράσινο Ινστιτούτο http://www.greeninstitute.gr  (Αθήνα 4-3-2021)

Πληροφορίες: Ρήγας Τσιακίρης   6972877468, Ηλίας Γιαννίρης 6974185330

Ελληνικό Αγροδασοπονικό Δίκτυο http://www.agroforestry.gr/pages/

                                     Οι βελανιδιές στο αγροτικό πολιτισμικό τοπίο

                                                    του Δήμου Καρπενησίου

Πανοραμική άποψη της κοιλάδας του Καρπενησιώτη ποταμού (φωτ. Μεράκος Κων, 2021)

Η Ευρυτανία διαθέτει δασολίβαδα και ορεινά λιβάδια  που αποτελούν οικοτόπους μεγάλης οικολογικής και οικονομικής αξίας, καθώς στηρίζουν την κτηνοτροφική παραγωγή. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον συγκεντρώνουν τα αγροδασοπονικά συστήματα που συναντάμε στις παρυφές των δασών και που προσφέρουν ποικίλες οικοσυστημικές υπηρεσίες, πέραν της βόσκησης και της δασοπονίας. Στηρίζουν τα εδάφη και τα προστατεύουν από διαβρώσεις και κατολισθήσεις, ρυθμίζουν την απορροή των υδάτων και αποτρέπουν ζημίες από πλημμύρες και ολισθήσεις, ενώ παράλληλα εμπλουτίζουν το υδροφόρο ορίζοντα, στηρίζουν την άγρια ζωή σε κάθε μορφή της (βιοποικιλότητα), από τις απαρατήρητες για τους περισσότερους από εμάς λειχήνες, έως την πλούσια ορνιθοπανίδα  και τα μεγάλα θηλαστικά.

  Αιωνόβιο δέντρο φυλλοβόλου δρυός στη περιοχής της Καλλιθέας (Μπιάρας) Καρπενησίου,                                                        στα όρια δασολίβαδου (φωτ. Λάππα Β.,2021)

                                             

                Η πιο ενδιαφέρουσα από τις οικοσυστημικές υπηρεσίες των αγροδασοπονικών συστημάτων είναι η συμβολή τους στην αποθήκευση άνθρακα και στο μετριασμό των επιπτώσεων από την κλιματική αλλαγή που επιφέρει ακραία καιρικά φαινόμενα με αρνητικές συνέπειες στις ανθρώπινες κοινωνίες. Οι βελανιδιές αείφυλλες και φυλλοβόλες, συνθέτουν ποικίλα αγροτικά και πολιτιστικά τοπία, στην ευρύτερη περιοχή της λεκάνης απορροής του ποταμού Καρπενησιώτη, και προσφέρουν επιπλέον όλων των προαναφερόμενων υπηρεσιών, και πολιτιστικές υπηρεσίες, καθώς αποτελούν χαρακτηριστικά στοιχεία των αξιών του ορεινού μας πολιτισμού. 

Εκτεταμένα δάση αείφυλλης δρυός (πουρνάρι) στη λεκάνη απορροής του Μέγδοβα ποταμού (Ταυρωπός), συμβολή με το Στενωματιώτικο Ρέμα. (φωτ. Μπαλάς Γ., 2020)

    Τις συναντάμε, είτε ως μεμονωμένα υπέργηρα άτομα, σε πλατείες και εκκλησιαστικούς χώρους, είτε σε συστάδες  που αποτελούν νησίδες οικοτόπων, στα κυρίαρχα ελατοδάση της περιοχής.  Το γενικό συμπέρασμα της μελέτης μου γύρω από τις βελανιδιές στην  φυτοκοινωνία της περιοχής, είναι ότι προέρχονται από αυτοφυή δάση δρυός, τα οποία υπεραραιώθηκαν εξαιτίας της μακρόχρονης παρουσίας ανθρώπινων δραστηριοτήτων (παραδοσιακή διαχείριση, επέκταση αγροτικού χώρου, κ.α.).

Συστάδα φυλλοβόλων δέντρων δρυός στο εξωκλήσι της Παναγίας στο χωριό Νόστιμο Καρπενησίου, με χαρακτηριστική της επέκταση της ελάτης (φωτ. Λάππα Β., 2021)

    Η ποιότητα του τόπου, υποστηρίζει τα μακρόβια αυτά δέντρα. Στους χώρους θρησκευτικής λατρείας, κοιμητήρια,  γύρω από εξωκλήσια και περίβολους εκκλησιών, συναντάμε γηραιά, υπεραιωνόβια δέντρα, μεγάλης αισθητικής και οικολογικής αξίας. 

Μνημειακό δέντρο δρυός ηλικίας 5 αιώνων, στον εκκλησιαστικό περίβολο του Ι.Ν. Αγίου Νικολάου στο χωριό Κλαυσί Καρπενησίου. (φωτ. Λάππα Β.)

Υπεραιωνόβια δρυς στο εκκλησιαστικό δάσος του Ι.Ν. Αγίας Παρασκευής Λάσπης (Αγίου Νικολάου) Καρπενησίου. Η εκτίμηση της κατάστασης της υγείας των αιωνόβιων δρυών του δάσους δείχνει έντονη νέκρωση (σήψεις κλαδιών και κορμών, αραίωση κόμης, κ.α.) που επιβάλλει η πυκνή συγκόμωση με την ελάτη και η σκίαση των φωτόφιλων αυτών δέντρων. (φωτ. Λάππα Β.)

                                

 Μένει σε μας, τους μόνιμους κατοίκους του ορεινού χώρου, να διατηρήσουμε τα μνημειακά αυτά δέντρα, μέσα από μια ολιστική δασοπονική διαχείριση των δασών μας, έτσι που να τα αναδείξουμε ως στοιχεία του τοπίου  και της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.

Αγροδασοπονικό τοπίο στην παρόχθια ζώνη του Καρπενησιώτη με κυρίαρχη την παρουσία δέντρων δρυός στα όρια των ιδιοκτησιών γης. (φωτ. Λάππα Β.)

   

Ο ορεινός χώρος ως πολιτιστικό και αγροτικό τοπίο.

 

Ορεινές κοινότητες και μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς

Ορεινό αγροτικό πολιτισμικό τοπίο στο Στένωμα Ευρυτανίας.

(φωτ. Λάππα Βασ.)

Όταν αναφερόμαστε στην άυλη πολιτιστική μας κληρονομιά εννοούμε  τη γλώσσα, την ντοπιολαλιά μας, τα μνημεία του λόγου, την προφορική μας παράδοση, όπως αυτή φθάνει μέχρι τις μέρες μας ζωντανή από στόμα σε στόμα. 

Τα παραμύθια, οι μύθοι και οι θρύλοι που οι παππούδες και οι γιαγιάδες κουβαλούσαν πολύτιμα δώρα στα εγγόνια τους, στους βαριούς και μακριούς χειμώνες των παιδικών μας χρόνων. Τα τραγούδια, τα ταχταρίσματα και τα νανουρίσματα των μανάδων, που κανάκευαν τα μωρά τους στη σαρμανίτσα. Η δημοτική μουσική παράδοση και η εκκλησιαστική υμνολογία, που φτάνουν στο σήμερα από τους βυζαντινούς χρόνους. Η ψαλτική μάλιστα, ως ζωντανή παραδοσιακή τέχνη, θεωρείται σήμερα από τα σημαντικότερα πολιτιστικά αγαθά του ελληνισμού, και έχει εγγραφεί στον κατάλογο των μνημείων της UNESCO (http://ayla.culture.gr/psaltiki_texni/).

Καθώς οι κοινωνίες αλλάζουν στον σύγχρονο κόσμο, η άυλη κληρονομιά μας παραμένει ζωντανή, χαρακτηριστική είναι η δημοτική μουσική παράδοση, που δυναμική, συμβάλλει στον αυτοπροσδιορισμό μας και την αυτογνωσία του νεότερου ελληνισμού. Τα παιδιά μας σήμερα δεν νανουρίζονται με τα δικά μας νανουρίσματα, ούτε ακούνε τα ίδια παραμύθια,  μοιράζονται όμως, ακόμα τους ίδιους χορούς και κοινωνούν τα ίδια λατρευτικά μυστήρια στους ναούς του χωριού μας, με εκείνα των προγόνων τους. Μια ιστορική ζωντανή συνέχεια μνημείων πολιτισμού, που συνειδητά επιλέγουμε ως κοινωνία.

Οφείλουμε να ορίσουμε τι ακριβώς εννοούμε μνημείο. Μνημείο είναι κάθε αξιόλογο ανθρώπινο δημιούργημα ή πράξη, κάθε κτήριο που θεωρείται αξιόλογο από άποψη αρχαιολογική, ιστορική και αισθητική. Σημαντικό είναι να γνωρίζουμε ότι, η έννοια ενός ιστορικού μνημείου, δεν καλύπτει μόνο το μεμονωμένο αρχιτεκτονικό έργο, αλλά και την αγροτική τοποθεσία, που μαρτυρεί έναν ιδιαίτερο πολιτισμό, μια ενδεικτική εξέλιξη στο χρόνο ή ακόμα και ένα ιστορικό γεγονός. Αυτό ισχύει, όχι μόνο για τις μεγάλες δημιουργίες, αλλά και για τα ταπεινά έργα, που με τον καιρό απέκτησαν πολιτιστική σημασία.

Αγροικία στο Στένωμα (φωτ. Λιόντης Στέφανος)

«Τα μνημειακά έργα των λαών, στέκονται σήμερα σαν ζωντανές μαρτυρίες της μακρόχρονης παραδόσεώς τους…» διαβάζουμε στη Χάρτα της Βενετίας (1964), που υπήρξε το πρώτο παγκόσμιο κείμενο για τον πολιτισμό. Ακολούθησαν η Σύμβαση της Γρανάδας (Δεκέμβριος 1990) και η Σύμβαση της Φλωρεντίας που υπογράφηκε στην ιστορική πόλη της Ιταλίας το 2000 και από τη χώρα μας, και έγινε νόμος του ελληνικού κράτους το 2010, με στόχο να προστατέψει, να αναδείξει και γενικά να διαχειριστεί το τοπίο, ως στοιχείο του πολιτισμού.

Το ελληνικό ορεινό τοπίο, αναγνωρίζεται για τη μοναδικότητά του και την ιστορικότητά του, καθώς αποτελεί προϊόν της μακροχρόνιας ανθρώπινης παρουσίας στα βουνά, δημιούργημα της συμβίωσης ανθρώπου και φύσης.

Πετράλωνο στο Στένωμα Ευρυτανίας (φωτ. Στέφανος Λιόντης)

  Σύμφωνα με τη Σύμβαση της Φλωρεντίας κάθε χώρα, οφείλει να εφαρμόζει πολιτικές τοπίων, με συγκεκριμένα μέτρα, ένα των οποίων είναι η καθιέρωση διαδικασιών για τη συμμετοχή των πολιτών (του κοινού) και των περιφερειακών αρχών (τοπικές και δημοτικές αρχές) στην προστασία και την διαχείριση των τοπίων.

  Τα πολιτισμικά (παραδοσιακά) τοπία είναι το αποτέλεσμα αλληλεπίδρασης ανθρωπίνων και φυσικών διεργασιών και αποτελούν την πολιτισμική, κοινωνική, οικολογική και οικονομική κληρονομιά κάθε λαού.

 Ταυτόχρονα, τα τοπία αυτά εκφράζουν τον τρόπο ζωής των κατοίκων μιας περιοχής και στοιχειοθετούν μια ζωντανή και δυναμική οντότητα, η οποία όχι μόνο διαθέτει αισθητική και οικολογική αξία, αλλά αποτελεί και μια ανεξάντλητη τράπεζα πληροφοριών για την ανθρώπινη δραστηριότητα στο πέρασμα του χρόνου.

  Η σημερινή ανάγκη του ανθρώπου των μεγαλουπόλεων να προσεγγίσει το φυσικό τοπίο και καθώς και η στροφή προς διάφορες μορφές εναλλακτικού τουρισμού και οικοτουρισμού δείχνουν την επιτακτική ανάγκη να ασχοληθούμε  επιτακτικά και με σεβασμό, με τη διαχείριση του ορεινού Μεσογειακού τοπίου.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής του ορεινού χώρου του Τυμφρηστού. Πετρόχτιστη οικία με πλακόστρωτη στέγη στο χωριό Δομιανοί.

  Ολόκληρος ο πλανήτης σήμερα περιλαμβάνει και συντηρεί ΄΄παραδοσιακά΄΄ τοπία, δηλαδή περιοχές με ιδιαίτερη φυσική και πολιτισμική ποικιλότητα και κληρονομιά. Τέτοια παραδοσιακά τοπία συνήθως περιλαμβάνουν πολυάριθμα είδη χλωρίδας και πανίδας, διατηρούν δηλαδή υψηλή βιοποικιλότητα και έχουν ταυτόχρονα υψηλές αισθητικές και αναψυχικές αξίες για τον άνθρωπο που τα επισκέπτεται ή ζει μέσα σε αυτά. Αυτές οι περιοχές επιτρέπουν την αρμονική συνύπαρξη ανθρώπου και φύσης και μπορούν να αποτελέσουν μοντέλα αειφορικής χρήσης της γης, απαραίτητης για την εξασφάλιση του μέλλοντος του ανθρώπου στη γη. 

Για τούτο και στο Περιφερειακό Χωροταξικό Σχέδιο για την Ανάπτυξη και την Αειφορία, της Περιφέρειας Στερεάς  Ελλάδας, προβλέπεται ο χαρακτηρισμός των δύο Δήμων της Ευρυτανίας ως Περιφερειακό Πάρκο Οικοανάπτυξης, υπακούοντας και στην επιταγή της Ευρωπαϊκής Πολιτικής που αναγνωρίζει την αναπτυξιακή αξία του τοπίου και την πολιτιστική αξία του ως πυλώνα του οικοτουριστικού προσανατολισμού.

Ο Lucas (1992) αναγνώρισε και διέκρινε την «αξία του τοπίου», την «αξία διατήρησης του τοπίου» και την «πολιτισμική αξία του τοπίου». Εντούτοις, τα πολιτισμικά/παραδοσιακά τοπία δεν είναι στατικά, όπως ένας ζωγραφικός πίνακας και δεν μπορούν να επιβιώσουν ως μουσειακό αντικείμενο, αλλά, χαρακτηρίζονται από δυναμική εξέλιξη με ραγδαίες αλλαγές, οι οποίες σήμερα συμβαίνουν με τέτοιους δραματικούς ρυθμούς που η ανάγκη, τουλάχιστον της καταγραφής τους, ποτέ δεν ήταν πιο επιτακτική.

Η καταγραφή επίσης των στοιχείων που αφορούν τις σχέσεις του ανθρώπου με το τοπίο, είναι απόλυτα αναγκαία, αφού μέσα σε λίγες δεκαετίες παραδοσιακές χρήσεις γης, τοπωνύμια, έθιμα κλπ. τείνουν να εξαφανιστούν απειλώντας την πολιτισμική κληρονομιά ενός τόπου.

Η γνώση της σχέσης του τοπίου με την παράδοση και τα έθιμα των κατοίκων σε μια περιοχή, μπορεί να δώσει σημαντικές πληροφορίες για τη μελλοντική διαχείριση των φυσικών πόρων, αλλά και το σχεδιασμό οποιουδήποτε τοπίου σε κάθε κλίμακα.

Τα παραδοσιακά/πολιτισμικά τοπία θα πρέπει να θεωρούνται πλέον και στην Ελλάδα ως πολιτισμική, οικολογική, κοινωνική και οικονομική κληρονομιά και περιουσία του λαού της, όπως ήδη αναγνωρίζονται ως «ένα σημαντικό μέρος της ευρωπαϊκής πολιτισμικής, επιστημονικής και κοινωνικής κληρονομιάς».

Η δράση των πολιτών, ατομικά και μέσα από συλλογικότητες και ομάδες, είναι θεσμικά κατοχυρωμένη, σύμφωνα με το άρθρο 24 του Συντάγματος των Ελλήνων, που είναι ξεκάθαρο. «Η προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος αποτελεί υποχρέωση του Κράτους και δικαίωμα του καθενός».

Η συνταγματική αυτή επιταγή, υλοποιείται με το νόμο Ν.3028/2002 «για την προστασία των αρχαιοτήτων και εν γένει της Πολιτιστικής Κληρονομιάς». Στο άρθρο 3, στον εν λόγω νόμο, για το περιεχόμενο της προστασίας αναφέρεται ότι η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς συνίσταται, μεταξύ άλλων, στην διευκόλυνση της πρόσβασης και της επικοινωνίας του κοινού με αυτή, στην ανάδειξη και την ένταξή της στη σύγχρονη κοινωνική ζωή, και τέλος, στην παιδεία, την αισθητική αγωγή και την ευαισθητοποίηση των πολιτών για την πολιτιστική τους κληρονομιά.

Αυτή ακριβώς την συνταγματική επιταγή, κάνει πράξη ο Σύλλογος Στενωματιωτών, με έργα, αποδεικνύοντας τα λόγια του Αίσωπου (620-560 π.Χ.) «η ισχύς εν τη ενώσει».

Επιλέγω ενδεικτικά, σε αυτό το άρθρο, δύο μόνο παραδείγματα, που αποδεικνύουν την έμπρακτη ανάδειξη μνημείων ορεινού πολιτισμού. Το ένα είναι τα αλώνια στα υψώματα του χωριού, που στις πέτρες τους έχει καταγραφεί ανεξίτηλα, η συλλογική μνήμη της σχέσης του καλλιεργητή με τη  μάνα γη.

Το άλλο, η προτομή της αγέρωχης μορφής της Γιαννιώς Λάζου, δίπλα στη κεντρική κοινοτική κρήνη της πλατείας. Βρύση και μαία, ανήκουν από πάντα και για πάντα στην κοινότητα, κοινά αγαθά μιας κοινωνίας που γνωρίζει και ευγνωμονεί για τα δώρα της ζωής!

                   

  Τα αλώνια σε θέσεις σημαντικές για την ορεινή οικονομία, παραμένουν στοιχεία δυνατά του αγροτικού τοπίου. Στένωμα (φωτ. Λιόντης Στ.)

  Προσωπικά, ως επισκέπτρια του χωριού  Στένωμα της Ευρυτανίας, για πρώτη φορά, πριν 25 περίπου χρόνια, από αυτά τα δύο αυθεντικά δείγματα πολιτισμού, σχημάτισα την εκτίμησή μου για το χωριό και τους ανθρώπους του.

Σε  πείσμα των καιρών, τις δεκαετίες που οι κοινότητες των ορεινών επαρχιών εγκαταλείφθηκαν, στο Στένωμα τα δυο αυτά αλώνια παραμένουν διατηρημένα με σεβασμό στον ιδρώτα όσων τα έχτισαν και τα δούλεψαν για εκατοντάδες χρόνια.

Στην προτομή της Γιαννιώς, είδα το σεβασμό στο πρόσωπο της γυναίκας της προσφοράς και του καθημερινού μόχθου, της Μάνας, της αγρότισσας. Τα παιδιά που πρωτόδανε το φως της ζωής στα χέρια αυτής της γυναίκας, κουβάλησαν στη συνείδησή τους την αξία της προσφοράς της και  τίμησαν τη μνήμη της.

                                                   

Αφιερωματική στήλη και προτομή της Γιαννιώς Λάζου, στην κεντρική πλατεία του Στενώματος

 (φωτ. Λιόντης Στ.)

Αυτό οφείλουμε να κάνουμε, για κάθε δημιούργημα εκείνης της κοινωνίας που γέννησε τέτοιους ανθρώπους και για τα έργα τους. Και δεν είναι μονάχα τα υλικά έργα, αλλά και τα άυλα δημιουργήματά τους, τα ήθη και τε έθιμά μας, που κληρονομήσαμε και αγωνιούμε το ίδιο να φροντίσουμε.

 Με την ευκαιρία των εορτών του Δωδεκαημέρου, ας θυμηθούμε κάποια από αυτά που είναι τόσο κοντά μας, αλλά και τόσο απόμακρα  στις ημέρες που διανύουμε. Θυμόμαστε το πάντρεμα της φωτιάς; Την παραμονή των Χριστουγέννων  οι βουνίσιοι, «επειδή πιστεύουν ότι με την έναρξη του Δωδεκαημέρου, οι καλικάντζαροι ανεβαίνουν πάνω στη γη, αφήνοντας στην ησυχία του το δέντρο της ζωής να αναβλαστήσει, και επιδιώκουν να δημιουργήσουν προβλήματα στους ανθρώπους, οι ένοικοι του σπιτιού προσπαθούν να κρατούν αναμμένη τη φωτιά στην εστία. Επιλέγουν μάλιστα ξύλα δέντρων που αργούν να καούν, ακόμη και χλωρά, και τα «παντρεύουν». Και ο αριθμός των ξύλων ή το είδος του δέντρου συμβολίζει τον ιδιοκτήτη του σπιτιού ή το αντρόγυνο ή το αντρόγυνο και τον κουμπάρο», αναφέρει η Αικ. Πολυμέρου – Καμηλάκη, Λαογράφος της Ακαδημίας Αθηνών.

Στα Άγραφα «την παραμονή των Χριστουγέννων παντρεύουν τη φωτιά τους. Βάνουν ξύλο αγριοκερασιάς για στοίχειωμα της νοικοκυράς και κέδρου για στοίχειωμα του νοικοκύρη. Και τα βάνουν χλωρά στη φωτιά, για να καούν».  Έτσι γίνεται το πάντρεμα της γωνιάς».

Η φωτιά των Χριστουγέννων και του Δωδεκαημέρου συγκεντρώνει την οικογένεια γύρω από την εστία, όπου και «μαντεύει την εξέλιξη της υγείας και ευτυχίας των μελών της και του σπιτιού». 

                    

Τα παγανά, οι Καλικάντζαροι, και το δέντρο της Ζωής. Από παλιό αναγνωστικό.

Θυμόμαστε τα Κάλαντα των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς, των Θεοφανίων. Τη γλυκιά γαλήνη στη λειτουργία των εκκλησιών, με τη μυρωδιά των καντηλιών και των κεριών να ζεσταίνει το χώρο; Θυμόμαστε το Χριστόψωμο; Είναι τόσο εύκολο να ανακαλέσουμε στην αισθητηριακή μας μνήμη, γεύσεις, ακούσματα και μυρουδιές από τα Χριστούγεννα στην ξεστασιά των οικογενειών μας στο χωριό.

 Πόσο εύκολο είναι όμως να δημιουργήσουμε εμείς οι ίδιοι, σε πείσμα των καιρών, αυτή την ίδια ζεστασιά στο σπιτικό μας σήμερα; Θέλει προσπάθεια. Αλλά αξίζει κάθε προσπάθεια, για τη χαρά των μικρών παιδιών, που εύκολα θα γεμίσουν με αγάπη και αισιοδοξία από τις διηγήσεις μας, από το ωραιότερο παραμύθι …  της γέννησης του μικρού Χριστού στη φάτνη των βοσκών!

« Το επ’ εμοί, ενόσω ζω και αναπνέω και σοφρονώ, δεν θα παύσω πάντοτε, ιδίως δε κατά τας πανεκλάμπρους ταύτας ημέρας, να υμνώ μετά λατρείας τον Χριστόν μου, να περιγράφω μετ’ έρωτος τη φύσιν και να ζωγραφώ μετά στοργής τα γνήσια ελληνικά ήθη»,

 γράφει ο ανυπέρβλητος Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης.

                                          Φθινόπωρο στον κήπο και στο αμπέλι.

Τα μανιτάρια στο κτήμα, καλωσορίζουν το φθινόπωρο του 2020!

Οι μηλιές, πάντα γενναιόδωρες, προσφέρουν τα δώρα τους!

Το αμπέλι με τις παλιές παραδοσιακές ποικιλίες του, μας δίνει κάθε χρόνο
 αρωματικό κρασί και τσίπουρο!

Μανιτάρια συντροφεύουν τις καστανιές, περιμένοντας να πέσουν τα κάστανα!

Μανιτάρια ακόμα και στις τσαγιές!

                                   Μνημειακά Δέντρα Δήμου Καρπενησίου

                     Αιώνες ζωής και  . . . μυστικών, περιμένουν να τα ανακαλύψουμε!

              Αιωνόβιες Δρυς (Βελανιδιές) στον Προφήτη Ηλία Μυρίκης.

Ο εποχιακός λαχανόκηπος στα ορεινά ...

   Η πιο δημιουργική χαρά για μας που αγαπάμε τους μικρούς μας κήπους, είναι οι πρώτες εργασίες της ανοιξιάτικης σποράς!
  Όταν βλέπεις μέρα με τη μέρα το σπόρο να δίνει βλαστούς και αφουγκράζεσαι τη μυστική δύναμη της βλάστησης.
  Ο κήπος του οικογενειακού μας κτήματος κάθε χρόνο είναι διαφορετικός. Χάρη στο σχέδιο που εκπονεί κάθε φορά ο αγαπημένος μου κηπουρός!

Σε μια διαχρονική επιλογή αγροδασοπονικών πρακτικών, οπωροφόρα δέντρα, αμπέλι και εποχιακοί λαχανόπηποι συνυπάρχουν στην ίδια μικρή ιδιοκτησία γης!

Αμπέλι και εποχιακός κήπος συνυπάρχουν αρμονικά κάτω από την κοπιώδη εργασία του Ανδρέα.

Κήπος  ανάμεσα σε δέντρα καστανιάς στο χωριό Παπαδιά Ευρυτανίας.
Ο κήπος της πεθεράς μου Ελένης Κελέση. 

Η γιαγιά Ελένη, στην πρώτη  συγκομιδή τσαγιού για το 2020.

Τα πρώτα κεράσια στολίζουν τον κήπο του Ανδρέα!

      Έχω τη χαρά και την τιμή της πραγματικής φιλίας και για τούτο σας παρουσιάζω τον  υπέροχο  δασικό κήπο του φίλου μου Παναγιώτη στον Τόρνο Ευρυτανίας. Ένας κήπος βγαλμένος από παραμύθι, δίπλα στο δάσος και με τα τρεχούμενα νερά να τον δροσίζουν χειμώνα καλοκαίρι.

Οι μαγικοί κήποι του Παναγιώτη, στον αγαπημένο Τόρνο.

      Σε όποιο ορεινό χωριό της μικρής μας πατρίδας κι αν περπατήσει κανείς ετούτο τον καιρό συναντά τους οικιακούς λαχανόκηπους, που κάθε νοικοκύρης περιποιείται με αγάπη και προσδοκίες!
      Πρόσφατα επισκέφτηκα και γνώρισα, άλλο ένα υπέροχο  χωριό - καταφύγιο στον ορεινό όγκο των Αγράφων. Την κοινότητα Νεράιδας Δολόπων.
       Κι εκεί οι κήποι τράβηξαν το βλέμμα μου, καθώς τα αγροτικά τοπία μου αρέσουν ιδιαίτερα.

Από τον εξαιρετικό φίλο Κώστα, στο υπέροχο χωριό Νεράιδα των Αγράφων.

Η αγροδασοπονία στον ορεινό όγκο της Ευρυτανίας αποτελεί μακραίωνη πολιτιστική μας κληρονομιά!

Αγροτικό τοπίο, έργο του φίλου εικαστικού Γιάννη Καστρίτση,με καταγωγή από Δάφνη, Δήμου Αγράφων Ευρυτανίας.

" Οι υφάντρες "

Ακόμα ένα εξαιρετικό ντοκιμαντέρ του  Δ. Κουτσιαμπασάκου που μας ξεδιπλώνει τη ζωή των ανθρώπων του ορεινού μας πολιτισμού. 

            Συγχαρητήρια στο δημιουργό και στους ζωντανούς πρωταγωνιστές του, τα σέβη μας.

Οι Δράκοι της Πίνδου ξύπνησαν . . .

Για όλα τα Άγραφα του κόσμου

Λιαστήκαμε στις απλωσιές σας .

Κρυφτήκαμε στις σκιές σας.

Μας ξεδιψάσατε και μας θρέψατε.

Μας φυγαδεύσατε στους αγώνες μας.

Μας διδάξατε γενναιοδωρία.

Στις ζωές μας, πετάρισαν οι πεταλούδες σας.

Στην ησυχία σας, αναπαυθήκαμε.

Στην αγκαλιά σας, εμπιστευθήκαμε τους νεκρούς μας.

Μας παρηγορήσατε.

Τα δικά σας άνθη μυρίσαμε, για να γαληνέψουμε.

Στην πνοή σας δυναμώσαμε .

Με τα αγριοπούλια σας, πετάξαμε.

Και ονειρευτήκαμε.

Ήρθε η ώρα να ανταποδώσουμε.

Ήρθε η ώρα, τα χέρια μας, το ‘να να πιάσει τ’άλλο.

Σε σας να μοιάσουμε.

Βουνά να γίνουμε.

Άνθρωποι δηλαδή, άξιοι, να λεγόμαστε.

Ήρθε η ώρα να ανταποδώσουμε.

Στους νεκρούς μας.

Στους ζωντανούς μας.

Στις πνοές μας.

Ήρθε η ώρα να ανταποδώσουμε.

Να σας σώσουμε. Για να σωθούμε.

"Η αξία του ανθρώπου δε είναι στη νίκη, αλλά στον αγώνα για τη νίκη"

Ν. Καζαντζάκης (φωτ. Γιαννόπουλος Π.)

Πού γεννιούνται τα παραμύθια; Στα δάση και τα ποτάμια, βέβαια!

Ένα ζωτικό κρυμμένο στο δάσος ...

Μήπως κάποιος σου χαμογελάει;

Στα μονοπάτια των καταρρακτών οι νύμφες στήνουμε χορό...

The biodiversity in Tornos village

In the mountainous area of Tornos , in the region Evrytania of Greece, there are forests and rivers guard the treasures of fairy tales. There, the elves hide, the fairies are sleep…

Our eyes and our souls are finding their way to the secret passage. These colors, scents and forest music  are the materials of fairy tales. If these materials are lost, fairy tales will also be lost.

The nymphs of the forest and the rivers, that our ancestors met, are still inhabited here.

Every winter a different ice sculpture is formed in the crystal palace of the gorge.

Magic little creatures smile at us, bringing to life the fairy tales of our childhood. But, bad dragon is waiting . . . Wind farms have been licensed at the top of the mountain and the nightmare is coming to our lives as the disaster is just around the corner.

This  fairy tale place exists to allow us to continue to dream. How important is for the modern man to be able to dream?Find more for this place

http://www.tornos.gr/

http://tornosnature.blogspot.com/

http://natura2000.eea.europa.eu/#

                              Ένα παραμύθι ζωντανό, για τα μάτια που μπορούν να το δουν και

                                                  τις ψυχές που μπορούν να το νιώσουν ...

Μικροσκοπικά ανθρωπάκια σου χαμογελούν στις ορχιδέες...