"ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ" - Εργαστηριακό μάθημα Αγροδασοπονίας

 

Προσεγγίζοντας την Αγροδασοπονία στην πράξη

Εργαστηριακό μάθημα στο ερευνητικό πεδίο

Το διήμερο 7 και  8 Ιουνίου 2024, φοιτητές και φοιτήτριες του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ & ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ», παρακολούθησαν οργανωμένο βιωματικό εργαστήριο Αγροδασοπονίας στο πεδίο.

Με αφετηρία το Τμήμα Δασολογίας & Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος στο Καρπενήσι, πραγματοποίησαν την ερευνητική τους προσέγγιση ακολουθώντας τις υψομετρικές ζώνες  βλάστησης, από τα βοσκώμενα δάση κωνοφόρων  και τα δασολίβαδα του Τυμφρηστού, έως και τη ζώνη δρυός και τα παραποτάμια αζωνικά πλατανοδάση που αποδεκατίζονται από το μεταχρωματικό έλκος.

Η καθηγήτρια και διευθύντρια του Εργαστηρίου Αγροδασοπονίας και Δασικής Εδαφολογίας κ. Αναστασία Παντέρα αναλύει τα οικολογικά χαρακτηριστικά των ορεινών δασολίβαδων του Τυμφρηστού και τις αλλαγές που καταγράφουμε με την έλλειψη της παραδοσιακής βόσκησης.

Στην ιστορική τοποθεσία Σωτήρα Φραγκίστας παρατήρησαν την εκτεταμένη νέκρωση αιωνόβιων μνημειακών δένδρων πλατάνου και προβληματίστηκαν για τη διαδικασία εξάπλωσης του μύκητα με ανθρώπινη αμέλεια, ενώ στον παραδοσιακό νερόμυλο του κ. Χαράλαμπου Γαλανού, είχαν την ευκαιρία να καταγράψουν την ζωντανή μαρτυρία του εξαιρετικού μυλωνά, τόσο για την συνδυαστική καλλιέργεια καλαμποκιού και φασολιών, όσο και για την  τεχνική της παραδοσιακής υδροκίνησης.

Υπέροχος τεχνίτης του μύλου και του ξύλου ο Χαράλαμπος Γαλανός, πάντα χαμογελαστός και πρόθυμος να απαντήσει σε κάθε ερώτημα για την τέχνη που υπηρετεί και την παραδοσιακή καλλιέργεια σιτηρών στα ορεινά.

Οι ορεινές κοινότητες της Ευρυτανίας αποτελούν χαρακτηριστικό παράδειγμα εφαρμογής των αρχών της Αγροδασοπονίας, καθώς για αιώνες τα νοικοκυριά αξιοποιούσαν τους περιορισμένους φυσικούς πόρους και τις μικρές ιδιοκτησίες γης με πολλαπλές χρήσεις γεωργίας και κτηνοτροφίας, εξασφαλίζοντας ποιοτικά αγροδασικά προϊόντα διατροφής και πρώτες ύλες για θέρμανση, κατασκευές, κ.α. με αξιοθαύμαστες τεχνικές που διατηρούνται ως τις μέρες μας.

 

Στον παραδοσιακό νερόμυλο και τη νεροτριβή της Φραγκίστας, αειφορική διαχείριση του φυσικού πόρου του νερού και  κυκλική οικονομία καλλιέργειας καλαμποκιού και παραγωγής αλευριών.

 

Ένα επιτυχημένο παράδειγμα αγροδασοπονικής παραγωγικότητας και επιχειρηματικότητας είχε την ευκαιρία να αναλύσει στους φοιτητές, ο συνεργάτης του Εργαστηρίου Αγροδασοπονίας κ. Παναγιώτης Μακρής, στο οικογενειακό ελαιοτριβείο στον Άγιο Γεώργιο Επισκοπής. Ο Παναγιώτης, πιστός σε ένα όραμα επανακατοίκησης των ορεινών οικισμών  και ανάδειξης των φυσικών και επιχειρηματικών πλεονεκτημάτων της περιοχής του, διατηρεί παραδοσιακούς ελαιώνες και παράλληλα ασκεί αγροτουρισμό και εναλλακτικό τουρισμό στην λίμνη Κρεμαστών.

Η ερευνητική ομάδα είχε την χαρά να παρακολουθήσει ξενάγηση και διερμηνεία των λειτουργικών δυνατοτήτων του ελαιοτριβείου, που με επιλεγμένες καινοτόμες πρακτικές παράγει λάδι υψηλής διατροφικής αξίας και ποιότητας που κυκλοφορεί πλέον στην αγορά με χαρακτηριστική επωνυμία και ονομασία προέλευσης των Ευρυτανικών Αγράφων.

Ορεινοί ελαιώνες της παραλίμνιας ζώνης στον Άγιο Γεώργιο Αγράφων  και τις γύρω κοινότητες, χαρακτηρίζονται ως ιδιαίτερων αξιών αγροδασικά συστήματα γεωργικής παραγωγής με προοπτικές απασχόλησης και κέρδους για τους ντόπιους παραγωγούς.

 Η δεύτερη ημέρα βρήκε την ομάδα των φοιτητών στο δάσος βαλανιδιάς του Ξηρομέρου, που αποτελεί για περισσότερο από μια δεκαετία, πειραματική επιφάνεια του Τμήματος Δασολογίας και Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος. Επισκέφτηκαν τις κοινότητες που διατηρούσαν και εκμεταλλεύονταν το δάσος για δεκαετίες με την διαχειριστική πρακτική της βόσκησης, αλλά και της αξιοποίησης των μη ξυλωδών προϊόντων των δένδρων δρυός, που πρόφερε ένα σημαντικό εισόδημα στα νοικοκυριά. Οι καρποί των αιωνόβιων μνημειακών δένδρων, δεν είχαν μόνο διατροφική αξία για τους ανθρώπους και τα ζώα τους, αλλά ήταν και  παραμένουν και σήμερα ιδιαίτερης αξίας βαφική ύλη.

Λίγοι αλλά επίμονοι κάτοικοι εξακολουθούν να εκτιμούν τις πολλαπλές αξίες του βαλανιδοδάσους και να  καταβάλλουν προσπάθειες για ανάδειξη των προϊόντων του, αλλά και των μονοπατιών που συνέδεαν τις τοπικές κοινότητες με το δάσος και τα αρχαιολογικά και θρησκευτικά μνημεία της περιοχής.

Παρακολούθηση της συμβιωτικής σχέσης μυκόριζας στο ριζικό σύστημα των δένδρων, καθώς των μικροοργανισμών του εδάφους που εγγυόνται την υγεία και την ανθεκτικότητά του.

Οι καθηγητές κ. Ανδρέας Παπαδόπουλος και Αθανάσιος Σταμπουλίδης περιέγραψαν με λεπτομέρεια τις πειραματικές εφαρμογές και τις μετρήσεις που γίνονται σε επιλεγμένες θέσεις του ερευνητικού πεδίου στο δάσος βαλανιδιάς και αφορούν σε κάθε περιβαλλοντικό – οικολογικό παράγοντα που συνδέεται με την ανάπτυξη και την αναγέννηση του ιδιαίτερου αυτού μακρόβιου είδους δρυός.

 

Οι καθηγητές Παπαδόπουλος και Σταμπουλίδης παραδίδοντας ένα ζωντανό μάθημα στα δασολίβαδα βαλανιδιάς Quercus ithaburensis Decne. subsp. macrolepis του Ξηρομέρου

Το διδακτικό και ερευνητικό προσωπικό του τμήματος Δασολογίας και Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος φιλοδοξεί να εμπλέξει τους μεταπτυχιακούς του φοιτητές στα ερευνητικά του προγράμματα, πιστό στον ακαδημαϊκό του ρόλο και στην σύνδεση του εκπαιδευτικού έργου με την έρευνα και τις ανάγκες της κοινωνίας.

                     ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ

           Το Κοινοτικό Σύστημα Διαχείρισης του Νερού

              Τόρνου Ευρυτανίας

Στον ορεινό χώρο του Παναιτωλικού Όρους, στη νοτιοδυτική Ευρυτανία και στην κοινότητα του Τόρνου, συναντάμε ζωντανό ένα κοινοτικό σύστημα διαχείρισης των νερών άρδευσης που διατηρείται για αιώνες, από τους κατοίκους του, που ασκούν επιλεγμένα και συνειδητά μικρής κλίμακας παραδοσιακή ορεινή αγροδασοπονία.

Το νερό οδηγείται στις δεξαμενές από τις φυσικές πηγές του δάσους και από εκεί κατανέμεται μέσα από ένα εκτεταμένο δίκτυο αυλακιών σε όλα τα κηπάρια στις αναβαθμίδες του χωριού. Η εμπειρική και βιωματική αυτή πρακτική αειφορικής διαχείρισης των φυσικών πόρων, είναι η λύση στα σημερινά περιβαλλοντικά προβλήματα που καλούνται να λύσουν οι πολιτικές επιλογές σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο, στην κατεύθυνση της τοπικής ανάπτυξης πρακτικών επισιτιστικής ασφάλειας.

Το στοιχείο αυτό οι άνθρωποι της κοινότητας, έχοντας την πρόθεση να το αναδείξουν και να το διαφυλάξουν, το παρουσίασαν το καλοκαίρι του 2022 με αίτημά τους,στο Υπουργείο Πολιτισμού, επιδιώκοντας την ένταξή του στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO. 

ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑ: μια διαφορετική προσέγγιση του φυσικού χώρου

    Τα φύλλα έχουν νεύρα; Φύλλα καστανιάς, φουντουκιάς, συκιάς ... μα ναι ένα πυκνό νευρικό σύστημα σε πλήρη συμμετρία αποκαλύπτεται στα μάτια των παιδιών και εντυπωσιάζει!

Λοβούς έχουν μόνο τα αυτιά μας; Όχι, έχουν και τα φύλλα της δρυός. Για δες!

Κάπως έτσι εξελίχθηκε το εργαστήριο εικαστικής προσέγγισης  των φύλλων αυτοφυών και καλλιεργούμενων δένδρων της περιοχής του Καρπενησίου, που πραγματοποιήθηκε στο Κέντρο Ιστορίας και Πολιτισμού Ευρυτανίας, την Κυριακή 11 Ιουνίου 2023

Καρυδιά, καστανιά, φουντουκιά, σφενδάμι και κρανιά ... με τα φύλλα τους μας προσφέρουν  ευκαιρία να μελετήσουμε τη συμμετρία, τις οδοντωτές γραμμές, τις καμπύλες. 

Ένα πινέλο και λίγο χρώμα .. . και κάτι υπέροχο αποκαλύπτεται!!

Τυπώματα φύλλων έργα των παιδιών που μετείχαν του εργαστηρίου.

ΟΡΕΙΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ: Η διαχείριση του φυσικού πλούτου ως δημόσιο αγαθό

   Για τους ορεινούς κατοίκους των βουνών, γη και ύδωρ, αποτελούν δώρο θεού, δημόσια αγαθά που τα διαχειρίζονταν παραδοσιακά με σεβασμό στις αρχές του κοινοτισμού και της αειφορίας.

 Κοινοτικές κρήνες και εικονίσματα συχνά συνυπάρχουν, αποδεικνύοντας την αδιάρρηκτη σχέση, την ολιστική και κοινοτική αντίληψη των ορεσίβιων κατοίκων. 

Κοινοτικές κρήνες στην κοινότητα Παυλόπουλο του Δήμου  Καρπενησίου (φωτ. Δεδούση Φωτ.,2023)

Ο Καλός Ποιμήν, έργο της εικαστικού και αγιογράφου Φωτεινής Δεδούση, προσφορά στο εικόνισμα της κοινότητας. 4 Ιούνιου 2023, ημέρα της Πεντηκοστής.

  

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ : Τα μνημειακά δένδρα και η διαγενεακή τους προσέγγιση

 

 Τα αιωνόβια μνημειακά δένδρα στις κοινότητες του Δήμου Καρπενησίου υπήρξαν αντικείμενο μακροχρόνια επιστημονικής έρευνας του Εργαστηρίου Δενδροχρονολογίας του Τμήματος Δασολογίας & Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών στο Καρπενήσι.

Αιωνόβιο μνημειακό δένδρο αείφυλλης δρυός στο εκκλησιαστικό δάσος Αγίας Παρασκευής στην ομώνυμη κοινότητα Δομιανών Δήμου Καρπενησίου. (φωτ. Κελέσης Α., 2020)

Πρόκειται για δένδρα υψηλής  οικολογικής, αισθητικής και πολιτιστικής αξίας που αποτελούν ζωντανούς μάρτυρες του ορεινού πολιτισμού και των διαχειριστικών πρακτικών των ορεινών κοινοτήτων, που τα διατηρούν έως τις μέρες μας ακμαία και εύρωστα.

Αιωνόβιες φυλλοβόλες δρύες στον προαύλιο χώρο του Ι. Ν. Αγίου Παντελεήμονα στην κοινότητα Παυλοπούλου Δήμου Καρπενησίου. (φωτ. Λάππα Β., 2020)

Η καταγραφή, μελέτη και αποτύπωση των δενδρομετρικών και οικολογικών τους χαρακτηριστικών αποτέλεσε αντικείμενο διπλωματικής εργασίας στο πλαίσιο του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών του Τμήματος Δασολογίας που υποστηρίχθηκε από τον υπεύθυνο του Εργαστηρίου Δενδροχρονολογίας καθηγητή κ. Ανδρέα Παπαδόπουλο και είναι στη διάθεση του κοινού στο αποθετήριο διπλωματικών εργασιών του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών.

http://dspace.aua.gr/xmlui/handle/10329/7316

Μνημειακές δρύες στο εξωκλήσι της Παναγίας στο Νόστιμο, σχηματίζουν λόχμες και δασύλλια μέσα στα πυκνόφυτα ελατοδάση του Δήμου Καρπενησίου, μάρτυρες της εξέλιξης των αυτόχθονων ειδών βλάστησης και της θρησκευτικής πολιτιστικής κληρονομιάς των ορεινών κοινοτήτων. 

(φωτ. Κελέσης Α., 2020) 

Η κτηνοτροφία στον ορεινό χώρο της Ευρυτανίας: οικοσυστημικές υπηρεσίες

 Η παραδοσιακή διαχείριση των ορεινών βοσκοτόπων για αιώνες, έχει διατηρήσει τα ορεινά αγροδασικά τοπία της Ευρυτανίας σε ευρωστία έτσι που συνεχίζουν να προσφέρουν ανεκτίμητες οικοσυστημικές υπηρεσίες.

Δασολίβαδα στη ζώνη των οικοτόνων σε δάση πουρναριού και ελάτης,
στο χωριό Στένωμα Ευρυτανίας.(φωτ. Λάππα Β.,2023)

Μια από τις υψηλότερες στην πυραμίδα των οικοσυστημικών αξιών είναι η υδρολογική. Η υγεία των δασικών εδαφών εγγυάται και τον υδρολογικό πλούτο των βουνών. 

Ποτίστρα σε βοσκολίβαδο του Στενώματος, στα μαντριά της οικογένειας Παπαδονίκου.

(φωτ. Λάππα Β., 2023)

ΑΓΡΟΔΑΣΟΠΟΝΙΑ : Μια πετυχημένη επιλογή

 ΑΓΡΟΔΑΣΟΠΟΝΙΚΗ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ 

ΚΤΗΜΑ "ΛΕΥΚΑ" 

Φυτεία Σιδερίτη στο Αγροδασικό Κτήμα "ΛΕΥΚΑ" 

(φωτ. Κελέσης Ανδρέας, 2023)

Οι βροχές της φετινής  Άνοιξης οδήγησαν σε αυξημένη ανθοφορία τη φυτεία τσαγιού στο αγροδασικό κτήμα που περιποιείται ο Ανδρέας, στην κοιλάδα Καρπενησιώτη, κοντά στις Γοργιανάδες.

Καρποφόρα δένδρα, αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά, αμπέλια και λαχανόκηπος συνυπάρχουν στην ίδια γη με πολλαπλά οφέλη και οικοσυσημικές υπηρεσίες.

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΟΡΕΙΝΩΝ ΒΟΣΚΟΤΟΠΩΝ- Αυτόχθονες φυλές αιγοπροβάτων

 

Ελληνικές αυτόχθονες φυλές προβάτων

Ένας εθνικός θησαυρός

Κριάρι Καλαρρύτικης ελληνικής φυλής (Πηγή: Το Κονάκι του Φασούλα)

Τις πρώτες ημέρες της άνοιξης τις έχουμε ταυτίσει με το κτηνοτροφικό τοπίο των λιβαδιών που βοσκούν οι προβατίνες με τα νεογέννητα αρνάκια τους. Για τους περισσότερους από εμάς, τους απλούς καταναλωτές, η εικόνα παραπέμπει στον οβελία της Ανάστασης, αν και το αρνί ως επιλογή κρέατος είναι ενταγμένο στην καθημερινή κουζίνα και γαστρονομία και όχι μόνο στην εορταστική.

Η εκτροφή αιγοπροβάτων είναι μέρος της ελληνικής κουλτούρας και υπήρξε πάντα ιδιαίτερα σημαντική για τις τοπικές κοινωνίες και τις οικονομίες τους, καθώς το αρνί και το κατσίκι είναι άρρηκτα δεμένα με τον γευστικό μας πολιτισμό και την ελληνική κουζίνα. Το κρέας τους είναι υψηλής διατροφικής αξίας. Το αρνί, ωστόσο, είναι από πολλούς παρεξηγημένο λόγω λίπους και χοληστερίνης, στην πραγματικότητα όμως είναι το ανώτερο ποιοτικά κόκκινο κρέας.

Κατ’ αρχάς είναι εύκολο να διαχωριστεί το λιπαρό μέρος από τα άπαχα κομμάτια του, τα οποία έχουν εξαιρετικά χαμηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά. Πρόκειται για μια εξαιρετική πηγή σιδήρου, φωσφόρου, ψευδαργύρου και βιταμινών Β, ενώ είναι πλούσιο σε πρωτεΐνες υψηλής βιολογικής αξίας. Το αρνί διαθέτει και καλά λιπαρά, τα τόσο ωφέλιμα ω3 και μάλιστα σε ποσότητα τρεις φορές μεγαλύτερη απ’ ότι το βοδινό κρέας.

Στα ερευνητικά προγράμματα που υποστηρίζει το Τμήμα Δασολογίας και Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος στο Καρπενήσι ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την περιοχή μας έχει η ανάδειξη της τοπικής παραδοσιακής κτηνοτροφίας και των ποιοτικών χαρακτηριστικών των προϊόντων της, τόσο του κρέατος όσο και του γάλακτος και των τυροκομικών προϊόντων του. Η διατροφική αξία των κτηνοτροφικών προϊόντων από κοπάδια αιγοπροβάτων ελευθέρας βοσκής είναι αποδεδειγμένη και εγγύηση για αυτό αποτελούν, τόσο τα βοσκοτόπια των βουνών μας, με την εξαιρετική βοτανική τους σύνθεση, όσο και οι αυτόχθονες φυλές των προβάτων που εκτρέφονται από συνειδητή επιλογή των κτηνοτρόφων μας.

Πρόσφατα, στο πλαίσιο της διδακτορικής μου έρευνας είχα τη χαρά να επισκεφτώ τη στάνη που διατηρεί ο κτηνοτρόφος Κολόκας Στυλιανός στην Παπαδιά (Τέρνοβο) εκτρέφοντας, επιλεγμένα και συνειδητά, εκτός των άλλων, πρόβατα της αυτόχθονης φυλής Μπούτσικο, καθώς η μακρόχρονη εμπειρία του του έχει αποδείξει ότι είναι εξαιρετικά προσαρμοσμένα στις γεωφυσικές και κλιματικές συνθήκες των ευρυτανικών βουνών. Ο Στέλιος, όπως είναι γνωστός σε όλους μας, για πολλά χρόνια μετακινούσε το κοπάδι του για τις χειμερινές βοσκές στη Φθιώτιδα και για τις καλοκαιρινές βοσκές στα πατρογονικά του βουνά, στην Παπαδιά Ευρυτανίας. Πάντα πρόθυμος να με πληροφορήσει για τα «μυστικά» της ποιμενικής τέχνης με φιλοξένησε στις εγκαταστάσεις που διατηρεί για τη χειμερινή περίοδο στο χωριό, καθώς πλέον δεν μετακινεί τα ζώα του στον κάμπο.

Προβατίνα με νεογέννητο αρνί στη στάνη του Στέλιου Κολόκα στην Παπαδιά Ευρυτανίας.

 (Πηγή: Λάππα Β., 2023)

Το Μπούτσικο είναι ο κύριος εκπρόσωπος της εγχώριας λεπτόουρης και αναμικτόμαλλης φυλής. Θεωρείται βελτίωση του γνήσιου Βλάχικου προβάτου. Ανήκει στα μικρόσωμα, ανθεκτικά και λιτοδίαιτα πρόβατα. Έχει λεπτά, κοντά και πολύ ισχυρά άκρα. Είναι μεγάλη η παραλλακτικότητα των χρωματισμών του.

Η γαλακτοπαραγωγή φτάνει τα 80 kg με περιεκτικότητα λίπους 7,6%. Η γαλακτοπαραγωγή των ελεγχόμενων Μπούτσικων προβάτων στο Κέντρο Γενετικής Βελτίωσης Ζώων (ΚΓΒΖ) Ιωαννίνων ανέρχεται στα 114 kg. Το βάρος των ενηλίκων προβάτων είναι 55 kg για τα αρσενικά και 45 kg για τα θηλυκά.

Η Ελλάδα διαθέτει περίπου 20 φυλές προβάτων. Μια σημαντική αυτόχθονη φυλή είναι και το Καλαρρύτικο πρόβατο για το οποίο γίνεται μακροχρόνια έρευνα από τα πανεπιστημιακά ιδρύματα. Η ονομασία προέρχεται από το διάσημο χωριό των Τζουμέρκων, τους Καλαρρύτες του νομού Ιωαννίνων. Φύλακες αυτής της σπάνιας ράτσας είναι κάποιοι φιλοσοφημένοι βοσκοί της Ηπείρου και της Δυτικής Θεσσαλίας. Λίγοι, αλλά καλοί που λένε. Επέμειναν στο προϊόν τους και τώρα βλέπουν τους κόπους τους να δικαιώνονται. Τα τελευταία χρόνια το Τμήμα Τεχνολόγων και Γεωπόνων του ΤΕΙ Ηπείρου μελέτησε κοπάδια αυτής της φυλής και διαπίστωσε ότι το γάλα του και το κρέας του είναι ανώτερης ποιότητας.

Το 1998, στις Βρυξέλλες, πραγματοποιήθηκε ευρωπαϊκός διαγωνισμός γευσιγνωσίας, στον οποίο πήραν μέρος εννέα αυτόχθονες φυλές της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με το Καλαρρύτικο (δείγματα του οποίου έλαβαν από το ποίμνιο του Γιάννη Μπαζάκη¹) να παίρνει βραβεία για τις τρεις πρώτες θέσεις, που κέρδισε σε γευστικότητα, ευχυμότητα και τρυφερότητα. Ο διαγωνισμός έγινε στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος CAMAR για τη «Βελτίωση της ποιότητας και της διακίνησης πρόβειου κρέατος που παράγεται σε δυσπρόσιτες περιοχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης».

Διαχρονικές έρευνες του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, απέδειξαν ότι πρόκειται για έναν διατροφικό θησαυρό.  H ελληνική φυλή - που μέχρι πρόσφατα κανείς δεν ήξερε ότι είναι η κορυφαία στον κόσμο - έχει σημαντικά υψηλότερη ποσότητα λίπους ενδομυϊκά (το καλό λίπος), αλλά και σημαντικά χαμηλότερη ποσότητα χοληστερόλης και υψηλότερη ποσότητα λεκιθίνης, σε σχέση με τα υπόλοιπα αρνιά. Έχει την καλύτερη αναλογία ω6 και ω3 λιπαρών, τέτοια που συνήθως βρίσκουμε στα ψάρια! Έχει τους χαμηλότερους δείκτες χοληστερόλης και χοληστερόλης κεκορεσμένου λίπους. Η ποσότητα χοληστερόλης είναι δύο έως και τρεις φορές μικρότερη από άλλες φυλές με τις οποίες έχει συγκριθεί, ενώ περιέχει υψηλή περιεκτικότητα σε βιταμίνη Α και σημαντικές ποσότητες βιταμίνης Ε και C.

Εκτός του ότι τα προϊόντα που παράγει είναι υψηλής βιολογικής αξίας, η διαφορά φαίνεται και στη γεύση. Σε διαγωνισμό γευσιγνωσίας, στον οποίο πήραν μέρος εννέα αυτόχθονες φυλές της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ανεδείχθη το πιο νόστιμο κρέας σε πανευρωπαϊκό επίπεδο.

Οι καλά μυημένοι στην κατανάλωση αιγοπρόβειου κρέατος κάνουν λόγο για μια νοστιμιά μοναδική. Για ένα μαλακό κρέας, έντονα βοτανικό, που δεν έχει στεγνώσει καθόλου και οι χυμοί του δεν μυρίζουν καθόλου έντονα. Που οφείλονται αυτά τα χαρακτηριστικά; Το Καλαρρύτικο αρνί είναι ένα ζώο λιτοδίαιτο, καλά προσαρμοσμένο σε ορεινά περιβάλλοντα. Διαθέτει πολύ δυνατά πόδια, κάτι που του επιτρέπει να σκαρφαλώνει και να επιβιώνει διατροφικά σε υψόμετρο μέχρι και 2.000μ. Είναι ανθεκτικό στις κακουχίες, καθόλου φιλάσθενο, υψηλής αντοχής και σκληροτράχηλο. Αρκετές ελληνικές και ξενικές φυλές προβάτων που έχουν αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια απέχουν πολύ σε ανθεκτικότητα.

Η ποιότητα της διατροφής του, στα χορτολιβαδικά μέρη ελευθέρας βοσκής, σε συνδυασμό με το ότι κινείται διαρκώς και τρώει λίγο, συνθέτουν ένα αποτέλεσμα με μοναδικά παγκοσμίως χαρακτηριστικά.

Τα ποίμνια είναι μετακινούμενα. Από την οροσειρά των Τζουμέρκων το καλοκαίρι, μεταφέρονται σε πεδινές περιοχές της Θεσσαλίας το χειμώνα. Το απίθανο είναι ότι η φυλή μπορεί και να κινδύνευε με αφανισμό σε περίπτωση που δεν αποκαλύπτονταν όλα αυτά τα στοιχεία. Τα τελευταία χρόνια ο πληθυσμός του Καλαρρύτικου προβάτου μειώθηκε δραστικά και φαίνεται ότι σήμερα δεν είναι πολύ περισσότερα από 5.000 ζώα, διάσπαρτα στις περιοχές Θεσσαλίας και Ηπείρου. Όταν κάποια φυλή αριθμεί κάτω από 10.000 ζωικές μονάδες, έχει εκπέσει στο στάδιο όπου απειλείται η ύπαρξη της.

Η δυσκολία ενασχόλησης με την κτηνοτροφία και ο έντονος διεθνής ανταγωνισμός είχαν ως αποτέλεσμα να τεθεί σε κίνδυνο ένα μέχρι πρότινος άγνωστο, σπάνιο περιουσιακό στοιχείο της χώρας.

 Πλέον η Περιφέρεια Ηπείρου προσανατολίζεται στην αξιοποίηση του γενετικού υλικού της Καλαρρύτικης φυλής, αλλά και άλλων αυτόχθονων τέτοιων που θα αναδείξουν την ποιότητα των προϊόντων με την ένδειξη ΠΟΠ. Η αναγνώριση της αξίας τους και η επέκταση τους θα μπορούσε να τονώσει την ελληνική κτηνοτροφία και κατ’ επέκταση την ορεινή οικονομία. Απαιτούνται ωστόσο οι συντονισμένες προσπάθειες της Πολιτείας, των Πανεπιστημίων, των Ερευνητικών Ιδρυμάτων και γενικώς όλων των αρμόδιων φορέων που θα εξασφάλιζαν την ανάδειξη της αξίας φυλών αγροτικών ζώων και την αξιοποίηση της.

Ο σεβασμός και η ανάδειξη των πολλαπλών αξιών της βόσκησης και της κτηνοτροφίας στα βουνά της Ευρυτανίας, αποτελεί για το Τμήμα Δασολογίας και Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος αντικείμενο ερευνητικής εργασίας και μελέτης και από τη στήλη αυτή της φιλόξενης εφημερίδας δεσμεύομαι να υπηρετήσω αυτή την αναγκαιότητα. Το οφείλουμε στους υπέροχους κτηνοτρόφους και στις οικογένειές τους.

 

 

Αναφορές - Πηγές

1. https://www.konakifasoula.com/ Κονάκι Φασούλα-Τσελιγκάτο που διατηρεί την αυτόχθονη φυλή

http://www.gaiapedia.gr/

https://www.ypaithros.gr/kalarrytiko-provato-kalitero-gala-kreas/ Η ανωτερότητα του κρέατος και του γάλακτος των αυτόχθονων φυλών

https://emkh.gr/kalarritiko/ Ένωση Μετακινούμενων Κτηνοτρόφων Ηπείρου

https://www.agro24.gr/agrotika/proionta/ktinotrofia/aigoprovatotrofia/strofi-stis-aytohthones-fyles-provaton-proteinoyn Φυλή Φλώρινας

Γκιόλια Μάρκου, 2004, Παραδοσιακό Δίκαιο και Οικονομία του Τσελιγκάτου, Εκδ. Πορεία, Αθήνα

 

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΟΡΕΙΝΩΝ ΔΑΣΟΛΙΒΑΔΩΝ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ Κτηνοτροφικός πολιτισμός

 

Όσο τα κουδούνια των κοπαδιών δεν ησυχάζουν

 στα βοσκοτόπια μας, υπάρχει μέλλον.

Άρθρο της Βασ. Λάππα

Εκπαιδευτικός, Δασοπόνος

MSc Οικολογία & Διαχείριση Περιβάλλοντος 

Υποψήφια Διδάκτορας

Τμήματος Δασολογίας & Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος

«Κατοικούμε εδώ από τότε που ο Θεός έφτιαξε αυτόν τον ευλογημένο τόπο με τα βνά και τα ποτάμια, τον ήλιο και το φεγγάρι. Από τότε κρατάει η γενιά μας», έλεγαν οι γερόντοι Σαρακατσάνοι. Ο ποιμενικός πολιτισμός ορίζει για χιλιετίες την ανθρωπότητα και στις μέρες μας δηλώνει την παρουσία του μέσα από συλλόγους των απογόνων νομάδων κτηνοτρόφων, όσο και από τα μνημεία της πολιτιστικής του κληρονομιάς, που δεν είναι άλλα, από τα βοσκοτόπια και τις στράτες των κοπαδιών που χάραξαν γενιές και γενιές τσοπαναραίων στα βουνά μας. Παρά την εγκατάλειψη της μετακινούμενης κτηνοτροφίας στους καιρούς μας, το να είναι κάποιος «τσοπάνης» παραμένει τίτλος τιμητικός και αξιοζήλευτος. Και θα εξηγήσω γιατί.

Η ζωή των βοσκών  σέρνει πίσω της  βαριά ιστορία και παράδοση χιλιετηρίδων στην ανθρώπινη ιστορία, όχι μόνο στη Μεσόγειο, αλλά σε όλο τον πλανήτη. Ο ποιμένας, βοσκός ή τσοπάνης δηλώνει σταθερή την παρουσία του στα Ομηρικά Έπη, στη Βίβλο και την Ελληνική Πολιτιστική Παράδοση. Στα παλιότερα χρόνια (μπορεί και σήμερα), αν ένας μαθητής «δεν έπαιρνε τα γράμματα» του λέγανε : «Εσύ θα γίνεις τσοπάνης» ή (ακόμα χειρότερα) «εσύ δεν κάνεις ούτε για τσοπάνης». Αυτός ήταν ο τρόπος μια τάξης δήθεν ανεβασμένων κοινωνικά ανθρώπων, για να υποβαθμίσουν και να απαξιώσουν τη δουλειά του τσοπάνη, χωρίς να γνωρίζουν,  πως αυτή η δουλειά είναι η πρώτη που έκανε ο προϊστορικός άνθρωπος, όταν άρχισε να εξημερώνει ζώα για τις ανάγκες του, πως χάρη σ’ αυτήν τη δουλειά κατάφερε ο άνθρωπος να βγει από τις σπηλιές και να δημιουργήσει πολιτισμό. Πως χάρη του τσοπάνη, ο άνθρωπος εξασφαλίζει επί αιώνες τη σημαντικότερη τροφή του, που είναι το κρέας και τα γαλακτοκομικά προϊόντα, πως χάρη στο μαλλί των ζώων του, καταφέρνει ανά τους αιώνες να έχει ρούχα για να ντύνεται, ρουχισμό για το σπίτι του και ποδήματα για να μην περπατάει ξυπόλητος. Και πως αυτή είναι μια πολύ δύσκολη, σύνθετη και απαιτητική δουλειά, που μόνο έξυπνοι, ικανοί και ανθεκτικοί άνθρωποι μπορούν να την κάνουν με επιτυχία και συνέχεια.

Στα έπη του Ομήρου, την «Ιλιάδα» και την «Οδύσσεια», η κτηνοτροφία κατέχει σημαντική θέση και αποτελούσε περηφάνια, ακόμα και για τους βασιλιάδες, να διατηρούν κοπάδια και μάλιστα πολυπληθή. Ας θυμηθούμε, πώς περιγράφει ο βοσκός του Οδυσσέα, ο Εύμαιος, ένα μέρος από την περιουσία του αφέντη του:

«Κι ήταν το βιος του αμέτρητο . Τόσο κανείς αφέντης

Άλλος δεν το ‘χει στη στεριά τη μαύρη , ούτε στο Θιάκι,…

Θα λογαριάσω να το ιδείς . Στους κάμπους πέρα βόσκουν

Κοπάδια δώδεκα βοδιών, προβάτων άλλα τόσα,

Κι ως τόσα χοίρων και γιδιών πλατιά κοπάδια ακόμα,

Που του τα βόσκουν μισθωτοί κι άλλοι βοσκοί δικοί του.

Κι εδώ όλα ως έντεκα γιδιών πλατιά κοπάδια θα ‘χει,

Που τα προσέχουν πιστικοί να βόσκουν στ’ ακροβούνια.»

Οδύσσεια, ξ, 96 κ.ε.

Στην Παλαιά Διαθήκη, ο Αβραάμ, ο Γενάρχης των Εβραίων κι εκλεκτός του Θεού, δεν ήταν παρά ένας τσοπάνης, όπως κατοπινά κι ο ένδοξος Βασιλιάς Δαβίδ, πρόγονος του Χριστού, και  άλλα πρόσωπα της Βίβλου. Στα Ευαγγέλια, ο ίδιος ο Χριστός επέλεξε για τον εαυτό του τον τίτλο του Ποιμένα, του τσοπάνη. Ο Ευαγγελιστής Ιωάννης καταγράφει τα λόγια του Χριστού: «ἐγώ εἰμι ὁ ποιμὴν ὁ καλός, ὁ ποιμὴν ὁ καλὸς τὴν ψυχὴν αὐτοῦ τίθησιν ὑπὲρ τῶν προβάτων»! Το θέλημα του Θεού χάρισε στους τσοπάνηδες το προνόμιο να είναι οι πρώτοι που προσκύνησαν στη φάτνη της Βηθλεέμ το νεογέννητο Χριστό. Πρώτα οι βοσκοί και ύστερα οι Μάγοι με τα δώρα .

Άρα, λοιπόν, το να είναι κάποιος «τσοπάνης» είναι τίτλος τιμητικός και αξιοζήλευτος, που σέρνει πίσω του μεγάλη και βαριά ιστορία και παράδοση. Οι βοσκοί ακόμα και στις μέρες μας, έχουν το ρόλο του θεματοφύλακα της παράδοσης. Εάν σκύψουμε με σεβασμό και μελετήσουμε τον τρόπο ζωής τους θα μάθουμε πολλά για την ιστορία και την παράδοση μας ως έθνος (Λουκόπουλος Δημ. Χατζημιχάλη Αγγελική, Πάτρικ Λη Φέρμορ, κ.α.). Στους βοσκούς και στα βουνά είναι οι ρίζες και τα θεμέλια μας. Στον κύκλο της ζωής των κτηνοτροφικών κοινωνιών, διακρίνουμε μουσικές, γλώσσα, λόγο, συνήθειες, χορούς, τέχνες, γαστρονομία, έθιμα και ήθη που καθόρισαν το πολιτισμό μας.

Σήμερα, οι βοσκοί στα βουνά της Ευρυτανίας, παρά την πληθυσμιακή εγκατάλειψη των κοινοτήτων τους, αποτελούν ένα σημαντικό δυναμικό με μεγάλη συμβολή στην κοινωνική, οικονομική, πολιτική και πολιτιστική ζωή της ορεινής μας επαρχίας. Σεβόμενοι την καταγωγή τους, την προγονική τους κληρονομιά και την ιερή αξία των βουνών μας, που έθρεψαν από γενιά σε γενιά τις οικογένειές τους, αγωνίζονται με αξιοπρέπεια για τη διατήρηση της κτηνοτροφικής οικονομίας και παράδοσης.

Την Παρασκευή 10 Σεπτεμβρίου 2021 υπήρξα μάρτυρας μιας ιστορικής για τον τόπο μας, την Ευρυτανία, πράξης υπεράσπισης του ποιμενικού πολιτισμού της και του δικαίου της  προστασίας της ιδιοκτησίας, όπως ορίζεται από το Σύνταγμα των Ελλήνων. Στο Πρωτοδικείο Ευρυτανίας εκδικάστηκε η αίτηση ασφαλιστικών μέτρων που κατέθεσαν οι ιδιοκτήτες των ορεινών βοσκοτόπων της Άμπλιανης, εκπροσωπούμενοι από τον κύριο Γεώργιο Σαρρή, έναντι της αυθαίρετης πράξης διάνοιξης δρόμου πρόσβασης από εταιρεία αιολικών, που επιχειρεί για περισσότερο από μια δεκαετία, να εγκαταστήσει εκατοντάδες ανεμογεννήτριες τεραστίων διαστάσεων, στην κορυφογραμμή από την Οξυά και τη Σαράνταινα, έως το Τύμπανο, το Αλογοβούνι και τα Κοκκάλια Κρικέλλου.

Βοσκοτόπια στις πλαγιές του Τυμφρηστού, υποστηρίζουν την κτηνοτροφική οικονομία 

(Φωτ. Στ. Λιόντη,2022)

Τα υπαλπικά λιβάδια και τα δασολίβαδα των βουνών αποτέλεσαν και συνεχίζουν να αποτελούν οικονομικούς πόρους της κτηνοτροφίας και μήτρες των πηγών και των ορεινών ποταμών κάθε κοινότητας. Εγγυώνται τη βιωσιμότητα των ορεινών πληθυσμών, την υγεία των δασών και των κατοίκων, που ανθίστανται στα θέλγητρα των μεγαλουπόλεων και αγωνίζονται να διατηρήσουν προς όφελος των επόμενων γενεών την οικολογική ισορροπία στα βουνά μας.

 Το ορεινό τοπίο με τις καμπύλες των κορυφογραμμών στους ορίζοντες και το μωσαϊκό των δασωμένων εκτάσεων, είναι αποτυπωμένο στη συνείδηση όλων όσων μεγάλωσαν στους ίσκιους των δέντρων και στη δροσιά των ρεμάτων. Ο αξιότιμος κύριος Σαρρής, παρά τα χρόνια που βαραίνουν την υγεία του, με ακμαίο ηθικό και οξύνοια πνεύματος και λόγου, στάθηκε απέναντι στους περισπούδαστους και ισχυρούς δικηγόρους των μεγάλων εταιρειών και του Ελληνικού Δημοσίου, υπερασπιζόμενος τη γη των προγόνων και των εγγονών του.

 Περιέγραψε, με αξιοθαύμαστη δεινότητα, πως περιήλθε στην ιδιοκτησία τους η έκταση των βοσκούμενων δασολίβαδων (δασικών λιβαδικών εκτάσεων) που καλείται και σήμερα με το τοπωνύμιο Στα Γρόσια, καθώς αγοράστηκε με γρόσια από τον Οθωμανό κατακτητή, όπως τεκμηριώνει χειρόγραφο Ταπί του 1836, που μεταφράστηκε από τους Έλληνες ιδιοκτήτες, το 1893 στη Λάρισα.

Το σύστημα παραδοσιακής διαχείρισης των μεγάλων αυτών βοσκοτόπων, που αξιοποιούσε αριστοτεχνικά και δίκαια τα τμήματα των λιβαδικών εκτάσεων, ανάλογα με τη βοσκοϊκανότητά τους και τον αριθμό των κτηνοτροφικών ζώων, περιγράφεται λόγω της ιδιαιτερότητάς του, από τον ανυπέρβλητο λαογράφο Δημήτριο Λουκόπουλο, στο έργο του Ποιμενικά της Ρούμελης και αποτελεί τμήμα της πολιτιστικής νομής και του ποιμαντικού δικαίου των μετακινούμενων κτηνοτρόφων, που το 2019 αναγνωρίστηκε από την UNESCO, ως μνημείο άυλης παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Ως ένα τέτοιο παγκόσμιο μνημείο, προστατεύεται και το φυσικό κτηνοτροφικό τοπίο, που οι μετακινούμενοι κτηνοτρόφοι δημιούργησαν στη μακρόχρονη πορεία τους στα βουνά, μαζί με τα αρχιτεκτονικά τους μνημεία, όπως είναι οι πετρόστρουγγες, οι αναβαθμίδες, τα πετρογέφυρα, κ.α.

Με πόση ασέβεια και περίσσεια βαρβαρότητας, έρχεται η σύγχρονη πολιτική, που προτάσσει την αλλαγή των χρήσεων της δημόσιας δασικής γης, στο όνομα των ιδιωτικών επενδύσεων; Οι γηγενείς κάτοικοι των βουνών, αυτοί που διατήρησαν τα ανεκτίμητα αυτά τμήματα της ελληνικής γης σε χρόνια αδίστακτων κατακτητών, εμφυλίου πολέμου και ξεριζωμών, που αγωνίστηκαν και ξανάχτισαν τα χωριά τους ακμαία, παρά τις λεηλασίες και τις καταστροφές, βιώνουν αυτή την ασέβεια από όταν η Ευρυτανία χαρακτηρίστηκε ενάντια στη βούλησή τους, Περιοχή Αιολικής Προτεραιότητας, με μόνο κριτήριο την πληθυσμιακή της αποψίλωση και το μεγάλο επενδυτικό ενδιαφέρον των εταιρειών, λόγω του υπάρχοντος δικτύου μεταφοράς υψηλής τάσης της ΔΕΗ από το Υδροηλεκτρικό Έργο των Κρεμαστών.

Οι σημερινοί ιδιοκτήτες, έχουν τίτλους κυριότητας, συμβόλαια αγοραπωλησίας ακόμα και δωρεάς στον ιερό ναό της κοινότητάς τους, δηλώνουν στο Ε9 τα βοσκοτόπια και πληρώνουν τον γνωστό φόρο ιδιοκτησίας ΕΝΦΙΑ.

                Κτηνοτροφία στο Στένωμα, βοσκοτόπια Κατσκαβάλι: η βοσκή σε δασολίβαδα προσφέρει προϊόντα υψηλής διατροφικής αξίας (φωτ. Στ. Λιόντης 2022).

Ο εκπρόσωπος της Άμπλιανης, δήλωσε με σεβασμό στο δικαστήριο: « Κύριε Πρόεδρε, γνωρίζουμε ότι η ισχυρή μετακινούμενη κτηνοτροφία έσβησε με το βιολογικό θάνατο των ποιμένων γονιών μας. Η οικονομική αξία της βοσκήσιμης γης και ο θάνατός της όμως, επιχειρείται σήμερα με τις αποφάσεις της πολιτείας. Μπορεί οι πρόγονοί μας να ήταν άνθρωποι των βουνών, αγράμματοι, εμείς οι απόγονοί τους όμως, έχουμε τη γνώση και τη δύναμη σήμερα, να υπερασπιστούμε την πολιτιστική και οικονομική κτηνοτροφική κληρονομιά μας. Για μας αυτά τα βουνά είναι ΙΕΡΑ και θα προσφύγουμε και στο Συμβούλιο της Επικρατείας και σε Ανώτερα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια, αν χρειαστεί, προκειμένου να δικαιωθούμε».

Η κτηνοτροφία βρίσκεται και σήμερα στον πυρήνα της πολιτισμικής και κοινωνικής συγκρότησης των ορεινών κοινοτήτων της Ευρυτανίας, έχει συμβάλει σε μεγάλο βαθμό στη διαμόρφωση του τοπίου των περιοχών που αναπτύχθηκε ιστορικά, στην εξέλιξη της βλάστησης και της άγριας ζωής, καθώς και στην πρόληψη του κινδύνου των δασικών πυρκαγιών.

 Μια οικονομική μελέτη σύγκρισης των μεγεθών κόστους -  οφέλους των αιολικών επενδύσεων με αμφιλεγόμενη διάρκεια παραγωγικότητας στα αλπικά υψόμετρα, καταδεικνύει περίτρανα την υπεροχή της κτηνοτροφίας ως εθνική επιλογή, για τη βιωσιμότητα της τοπικής κοινωνίας και όχι μόνο. Οι κτηνοτρόφοι, μικρής ή μεγάλης μετακίνησης, είναι φορείς γνώσεων και πρακτικών, που σχετίζονται, αφενός με τη βέλτιστη αξιοποίηση των διαθέσιμων φυσικών πόρων (λιβάδια, υδάτινες πηγές κ.ά.) και των κλιματικών δεδομένων, και αφετέρου με την παραγωγή ποιοτικών αγροδιατροφικών προϊόντων. Το Τμήμα Δασολογίας και Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος του Γεωπονικού Πανεπιστημίου στο Καρπενήσι, υποστηρίζει ερευνητικές εργασίες που στοχεύουν στην ανάδειξη της τοπικής κτηνοτροφίας και των αξιών της και προτίθεμαι να παρουσιάσω περισσότερα στοιχεία σε επόμενα άρθρα της εφημερίδας.

Καθώς το Στένωμα παραμένει, σε πείσμα των καιρών, ένα κτηνοτροφικό χωριό, ας γνωρίζουν οι άνθρωποί του, ότι ο αγώνας των κτηνοτρόφων της Άμπλιανης, αλλά και της Κρήτης και της Εύβοιας, είναι και δικός τους αγώνας. Ένας αγώνας για το δίκαιο και το μέλλον του ορεινού χώρου και της κοπαδιάρικης κτηνοτροφίας.

…………………………………………

ΠΗΓΕΣ- Αναφορές

Σαρρή Γεώργιου,2009, Τα Μυλολίθια, Εκδ. Ταχύτυπο, Πάτρα

http://ayla.culture.gr/i_metakinoumeni_ktinotrofia/ Η μετακινούμενη κτηνοτροφία ως Παγκόσμια Πολιτιστική Κληρονομιά

https://polydrososparnassou.blogspot.com/2020/07/blog-post_55.html Παρνασσός

http://p-o-s-s.blogspot.com/2011/08/blog-post.html Πανελλήνια Ομοσπονδία Συλλόγων Σαρακατσαναίων Ελλάδας

https://www.vimapoliti.gr/politis/arthrografia/item/5004-sarakatsanaioi-ena-taksidi-sto-xrono-kai-tin-istoria-tous Σαρακατσαναίοι, Άρθρο Ν. Ζυγογιάννη

 

  " Γνωρίζοντας τους γίγαντες του τόπου μας"

Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Αγωγής 

Εργαστήριο Δενδροχρονολογίας 

Τμήμα Δασολογίας και Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος 

Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών

Το Τμήμα Δασολογίας & Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος στο Καρπενήσι, προσφέροντας την τρέχουσα ακαδημαϊκή χρονιά Εκπαιδευτικά Προγράμματα Περιβαλλοντικής Αγωγής στις εκπαιδευτικές μονάδες του Νομού Ευρυτανίας, διοργάνωσε διήμερο ανοιχτών εκδηλώσεων στον παραδοσιακό οικισμό των Κορυσχάδων, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος.

Στα εργαστήρια περιβαλλοντικής και πολιτιστικής διερμηνείας του φυσικού χώρου και του ορεινού πολιτισμού συμμετείχαν μαθητές και μαθήτριες του 1^ου Νηπιαγωγείου Καρπενησίου, του 1^ου Δημοτικού Σχολείου Καρπενησίου, του 3^ου Νηπιαγωγείου Καρπενησίου, του Δημοτικού Σχολείου Δυτικής Φραγκίστας και 

του Ειδικού Σχολείου και Νηπιαγωγείου Καρπενησίου.

Το υπεραιωνόβιο πουρνάρι της ιστορικής πλατείας Κορυσχάδων υιοθετήθηκε από τα παιδιά που δεσμεύτηκαν να εργαστούν για την προστασία και αναγνώρισή του ως μνημείο της φύσης και της πολιτιστικής κληρονομιάς του ορεινού οικισμού. 

 Η ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ

 ΣΤΟΝ ΤΟΡΝΟ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ

 Αίτημα καταγραφής στο Εθνικό Ευρετήριο

Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς

https://ayla.culture.gr/b-stadio-eggr-ee-apk-2022/

Η ορεινή κοινότητα Τόρνου, κοντά στην Ιερά Μονή Προυσού, διατηρεί ένα ιδιαίτερα αποτελεσματικό σύστημα διαχείρισης εδαφών και υδάτων, προς όφελος των κατοίκων που το σέβονται και το διατηρούν καλλιεργώντας σε αναβαθμίδες.

Το γεωφυσικό ανάγλυφο των βουνών και οι κλιματικές συνθήκες εγγυώνται τον κύκλο του νερού, προφέροντας ένα φυσικό πόρο που δεν θα πρέπει να θεωρούμε ανεξάντλητο, αλλά να διαχειριζόμαστε αειφορικά.

Κάθε νοικοκυριό, διαμόρφωσε στην πορεία του χρόνου τα εδάφη γύρω από τα κτίσματα, σε μια ανοιχτή κατοίκηση που διατηρείται και σήμερα, με κόπο και φροντίδα.

Στις μέρες μας, μπορεί κάθε περιηγητής και πεζοπόρος να απολαύσει τις διαδρομές του χωριού, από τους καταρράκτες ως το νερόμυλο, τα γεφύρια και το Μικρό Πανταβρέχει, ευγνωμονώντας τους ανθρώπους του Τόρνου, που εμπνεύστηκαν και δημιούργησαν αυτό το αξεπέραστο τοπίο αγροτικής πολιτιστικής κληρονομιάς! 

Ευχαριστούμε από καρδιάς τον ακούραστο εργάτη του Τόρνου Παναγιώτη Παλαιό, που μας συγκινεί και μας εμπνέει συνδέοντάς μας με τη φύση του Τόρνου!!