Τα Μη Ξυλώδη Δασικά
Προϊόντα (ΜΞΔΠ) και οι προοπτικές τους στην Ευρυτανία
Ως μη ξυλώδη δασικά προϊόντα ορίζονται τα αγαθά
που προέρχονται από τα δάση τα οποία είναι απτά και φυσικά αντικείμενα
βιολογικής προέλευσης εκτός από ξύλο (FAO,2015).
Διαφορετικές παραλλαγές του όρου, όπως
δευτερεύοντα, δευτερεύοντα ή μη δασικά προϊόντα χρησιμοποιούνται επίσης από
κυβερνήσεις, ιδρύματα και ακαδημαϊκούς, ανάλογα με τις ανάγκες και τους
στόχους. Στο άρθρο αυτό θα προσπαθήσω να περιγράψω τις δυνατότητες των
προϊόντων άγριων δασών να συμβάλουν στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, ειδικά σε
σχέση με την αγροτική ανάπτυξη, τη διατήρηση της φύσης και την ανθρώπινη
ευημερία, έχοντας στο νου μου τον δασικό πλούτο της Ευρυτανίας.
Ταξινομώντας τα σε δύο μεγάλες κατηγορίες, τα βρώσιμα
περιλαμβάνουν προϊόντα που
χρησιμοποιούνται ως τρόφιμα και πρόσθετα τροφίμων (φαγώσιμοι ξηροί καρποί,
μανιτάρια, φρούτα, βότανα, μπαχαρικά και καρυκεύματα, αρωματικά φυτά, κυνήγι ) και
τα μη βρώσιμα αφορούν ίνες (που
χρησιμοποιούνται σε κατασκευές, έπιπλα, ρούχα ή σκεύη), ρητίνες, κόμμεα και
φυτικά και ζωικά προϊόντα που χρησιμοποιούνται για ιατρικούς, καλλυντικούς ή
πολιτιστικούς σκοπούς.
Οι δασικές και αγροδασικές εκτάσεις της
περιοχής μας, προσφέρουν παραδοσιακά ένα πλούτο προϊόντων:
§ Μανιτάρια (
εδώδιμα κάθε είδους και στις τέσσερις εποχές του χρόνου)
§ Χόρτα (ραδίκια,
ζόχια, μοσχοπαπαδιές, σπαράγγια, κ.α)
§ Ξηροί καρποί
τους δάσους και των αγροδασοπονικών εκτάσεων (κάστανα, καρύδια, φουντούκια,
κ.α)
§ Φρούτα του
δάσους (μούρα, κράνα, κ.α.)
§ Αρωματικά και
φαρμακευτικά φυτά (τσάι, χαμομήλι, τίλιο, μέντα, τσουκνίδα, κ.α)
§ Μέλι
(βαλανιδιάς, ελάτης, ανθέων, κ.α.)
§ Θηράματα
(σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία)
§ Χριστουγεννιάτικα
δένδρα και διακοσμητικά ( κλαδίσκοι αρκουδοπούρναρου, κουκουνάρια, φλούδες
κορμών, κ.α.)
 |
| Προϊόντα αγροδασοπονικού κτήματος στο Νόστιμο Ευρυτανίας (φωτ. Ηώ Ζαφειροπούλου) |
Τα προϊόντα άγριων δασών όπως ο φελλός, οι
φυσικές ρητίνες, τα μανιτάρια, τα φαρμακευτικά φυτά, οι ξηροί καρποί και τα
μούρα έχουν τεράστιες δυνατότητες να συμβάλουν στην πράσινη ανάπτυξη στην
Ευρώπη και στην επίτευξη των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης, σύμφωνα με μια Λευκή Βίβλο
που εκδόθηκε το Σεπτέμβριο του 2021 στη Ρώμη (https://www.fao.org/documents/card/en/c/cb5799en).
Πρόκειται για επιστημονικό κείμενο συνδημοσιευμένο
από τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO) και το
Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Δασών (EFI), που αφορά στα μη ξύλινα δασικά προϊόντα για
τους ανθρώπους, τη φύση και την πράσινη οικονομία, Σε αυτό περιγράφεται ο βαθμός
στον οποίο αυτά τα δασικά προϊόντα ενσωματώνονται καθημερινά στη ζωή των
Ευρωπαίων και τις ενέργειες που απαιτούνται για την ευρύτερη αξιοποίηση των
δυνατοτήτων τους.
«Τα προϊόντα των άγριων δασών είναι μια
τεράστια πηγή λύσεων που βασίζονται στη φύση για τρόφιμα, φάρμακα, καλλυντικά
και βιομηχανικούς σκοπούς», δήλωσε ο Ανώτερος Διευθυντής Δασών του FAO Sven
Walter. «Μπορούν να συμβάλουν σημαντικά στις προτεραιότητες πολιτικής της
Ευρώπης στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και να βοηθήσουν τις
χώρες να περάσουν προς μια βιώσιμη και κυκλική βιοοικονομία».
Σύμφωνα με τη Λευκή Βίβλο, η τρέχουσα και η πιθανή μελλοντική οικονομική αξία των προϊόντων άγριων δασών περνά σε μεγάλο βαθμό απαρατήρητη στις επίσημες στατιστικές και τις προοπτικές αναλύσεις. Ωστόσο, η αγοραία αξία των μη ξύλινων δασικών προϊόντων στην Ευρώπη - αν και σε μεγάλο βαθμό για ιδιοκατανάλωση - έχει υπολογιστεί σε 23 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως, παρόμοια με τη συνολική αξία της στρογγυλής ξυλείας που διατίθεται στο εμπόριο. Περίπου το 90% των ευρωπαϊκών νοικοκυριών καταναλώνουν τακτικά προϊόντα άγριων δασών, ενώ το 26% συλλέγει κάποιο είδος τουλάχιστον μία φορά το χρόνο για ιδιοκατανάλωση ή πώληση.
Ενώ τα μη ξυλώδη δασικά προϊόντα συμβάλλουν
σημαντικά στην υγιή ζωή, τον τρόπο ζωής και τα μέσα διαβίωσης στην περιοχή,
αντιμετωπίζουν ορισμένους κινδύνους, σύμφωνα με την έκθεση. Αυτοί περιλαμβάνουν
απειλές από τις αλλαγές του κλίματος και της χρήσης γης, την ανεξέλεγκτη
συγκομιδή, την ανεπαρκή διαχείριση και το παράνομο εμπόριο.
Προϋπόθεση για να απολαμβάνουμε τα αγαθά αυτά αποτελεί η διασφάλιση
της διατήρησης και της βιώσιμης προμήθειας προϊόντων των άγριων δασών. Αυτό
αφορά στην προώθηση μιας συνεπούς προσέγγισης για τη διατήρηση της φύσης και
του τοπίου. Ιδιαίτερη αξία και αύξηση της προσοχής σε αυτά τα δασικά
προϊόντα καταγράφεται για τους νέους ανθρώπους που επιλέγουν να ζουν στην
ύπαιθρο και στις ορεινές περιοχές. Και αυτό γιατί τα βρώσιμα, φαρμακευτικά
και άλλα δασικά προϊόντα που χρησιμοποιούνται για εμπορικούς σκοπούς θα έχουν
πολύ μεγαλύτερες μελλοντικές δυνατότητες όταν μια πιο βιώσιμη, δίκαιη και
βασισμένη στη φύση αναπτυξιακή πορεία αποκτήσει πολιτική δυναμική, κοινωνική
υποστήριξη και ώθηση στην αγορά από τους ντόπιους, τους ανθρώπους των βουνών.
 |
| Ραδίκια, άγρια χόρτα σε μεγάλη ποικιλία σε δασικές εκτάσεις και δασικά λιβάδια. (φωτ. Ηώ Ζαφειροπούλου) |
Το πρόγραμμα INCREDible: “Δίκτυα καινοτομίας
για τον φελλό, τις ρητίνες και τα εδώδιμα προϊόντα της Μεσογειακής λεκάνης”,
στοχεύει στη δημιουργία αμφίδρομων επικοινωνιών μεταξύ επιστήμης και πρακτικής
στους τομείς παραγωγής, μεταποίησης και εμπορίας Μη Ξυλωδών Δασικών Προϊόντων
(ΜΞΔΠ). Ασχολείται με πέντε ομάδες μεσογειακών ΜΞΔΠ: φελλό, ρητίνες,
μανιτάρια και τρούφες, άγρια φρούτα και καρπούς του δάσους, καθώς και
αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά.
 |
| Προϊόντα συλλογής και μεταποίησης με υψηλή διατροφική αξία (φωτ. Ηώ Ζαφειροπούλου) |
Το πρόγραμμα καλλιεργεί τη συνεργασία μεταξύ
διαφόρων κοινωνικών εταίρων με σκοπό την ανάπτυξη καινοτόμων επιχειρηματικών
μοντέλων, την ενίσχυση της τεχνογνωσίας στις αγροτικές περιοχές και την
ανάπτυξη οικονομικών στρατηγικών. Αποσκοπεί επιπλέον στο να κοινωνήσει στο
ευρύ κοινό το μήνυμα ότι:
1) Τα ΜΞΔΠ αποτελούν πολύτιμο πόρο που μπορεί
να συνδράμει στη βιώσιμη διαχείριση των δασών και την ανάπτυξη των αγροτικών
περιοχών,
2) Η διαχείρισή τους από τις τοπικές κοινωνίες
μπορεί να έχει μία επιπλέον πηγή εισοδήματος και
3) Οι κοινωνικοοικονομικές δραστηριότητες στα
δάση μπορούν να συνεισφέρουν στην πρόληψη των δασικών πυρκαγιών.
Μεσοπρόθεσμα, προβλέπεται να ενισχύσει την
περιβαλλοντική και οικονομική απόδοση της δασοκομίας σε ολόκληρη τη λεκάνη της
Μεσογείου, να διευκολύνει την πρόσβαση στη σχετική πληροφορία, να αναγνωρίσει
τις προοπτικές, να κοινωνήσει την αλλαγή και τις διάφορες ορθές πρακτικές
και συσκευές παραδειγμάτων και να συμβάλλει στην ανάπτυξη καινοτόμων προϊόντων
και υπηρεσιών που σχετίζονται με νέα επιχειρηματικά μοντέλα στον τομέα των
ΜΞΔΠ.
Το INCRedible συνδυάζει τη δράση πανεπιστημίων,
ερευνητικών φορέων και επαγγελματικών οργανώσεων και συντονίζεται από το
Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Δασών (EFIMED). Συνολικά δεκατρείς φορείς από οχτώ
χώρες συνεισφέρουν γνώση και τεχνογνωσία σε διάφορες πτυχές του προγράμματος
που σχετίζονται με τα ΜΞΔΠ: Cesefor (Ισπανία), CNPF (Γαλλία), CTFC (Ισπανία),
FoReSTAS (Σαρδηνία), INIA-CIFOR (Ισπανία), INRGRef ( Τυνησία), ETIFOR,
Πανεπιστήμιο της Padova (Ιταλία), ESSET (Βέλγιο), CFRI (Κροατία), Ανώτατο
Ινστιτούτο Αγρονομίας SA (Πορτογαλία), UNAC (Πορτογαλία), Πανεπιστήμιο
Ιωαννίνων (Ελλάδα). Το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων συμμετέχει στα δίκτυα για
τα μανιτάρια και τις τρούφες, καθώς και τα αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά. Το
πρόγραμμα χρηματοδοτείται από το πρόγραμμα HORIZON 2020.
Η χώρα μας και ειδικά ο τόπος μας η Ευρυτανία, έχει μεγάλο πλούτο και παράδοση σε μη ξυλώδη δασικά προϊόντα, η αξιοποίηση των οποίων έχει την δύναμη να συμβάλλει θετικά στην πρόσοδο των παραδασόβιων πληθυσμών. Σήμερα, παρά το ότι η οικονομική σημασία τους είναι σημαντική, παραμένει υποτιμημένη. Τα δασικά οικοσυστήματα αποτελούν έναν από τους πυλώνες ανάπτυξης της χώρας, ο οποίος συμβάλει στην απασχόληση και στη δημιουργία εισοδήματος, διαθέτοντας ένα δυναμικό ανάπτυξης που για δεκαετίες δεν αξιοποιείται επαρκώς και με ορθολογικό τρόπο, ενώ έχει τη δυναμική να ενισχύσει το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν της πατρίδας μας.
………….
Αναφορές:
https://www.incredibleforest.net/content/project-0
