ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΟΡΕΙΝΩΝ ΒΟΣΚΟΤΟΠΩΝ- Αυτόχθονες φυλές αιγοπροβάτων

 

Ελληνικές αυτόχθονες φυλές προβάτων

Ένας εθνικός θησαυρός

Κριάρι Καλαρρύτικης ελληνικής φυλής (Πηγή: Το Κονάκι του Φασούλα)

Τις πρώτες ημέρες της άνοιξης τις έχουμε ταυτίσει με το κτηνοτροφικό τοπίο των λιβαδιών που βοσκούν οι προβατίνες με τα νεογέννητα αρνάκια τους. Για τους περισσότερους από εμάς, τους απλούς καταναλωτές, η εικόνα παραπέμπει στον οβελία της Ανάστασης, αν και το αρνί ως επιλογή κρέατος είναι ενταγμένο στην καθημερινή κουζίνα και γαστρονομία και όχι μόνο στην εορταστική.

Η εκτροφή αιγοπροβάτων είναι μέρος της ελληνικής κουλτούρας και υπήρξε πάντα ιδιαίτερα σημαντική για τις τοπικές κοινωνίες και τις οικονομίες τους, καθώς το αρνί και το κατσίκι είναι άρρηκτα δεμένα με τον γευστικό μας πολιτισμό και την ελληνική κουζίνα. Το κρέας τους είναι υψηλής διατροφικής αξίας. Το αρνί, ωστόσο, είναι από πολλούς παρεξηγημένο λόγω λίπους και χοληστερίνης, στην πραγματικότητα όμως είναι το ανώτερο ποιοτικά κόκκινο κρέας.

Κατ’ αρχάς είναι εύκολο να διαχωριστεί το λιπαρό μέρος από τα άπαχα κομμάτια του, τα οποία έχουν εξαιρετικά χαμηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά. Πρόκειται για μια εξαιρετική πηγή σιδήρου, φωσφόρου, ψευδαργύρου και βιταμινών Β, ενώ είναι πλούσιο σε πρωτεΐνες υψηλής βιολογικής αξίας. Το αρνί διαθέτει και καλά λιπαρά, τα τόσο ωφέλιμα ω3 και μάλιστα σε ποσότητα τρεις φορές μεγαλύτερη απ’ ότι το βοδινό κρέας.

Στα ερευνητικά προγράμματα που υποστηρίζει το Τμήμα Δασολογίας και Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος στο Καρπενήσι ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την περιοχή μας έχει η ανάδειξη της τοπικής παραδοσιακής κτηνοτροφίας και των ποιοτικών χαρακτηριστικών των προϊόντων της, τόσο του κρέατος όσο και του γάλακτος και των τυροκομικών προϊόντων του. Η διατροφική αξία των κτηνοτροφικών προϊόντων από κοπάδια αιγοπροβάτων ελευθέρας βοσκής είναι αποδεδειγμένη και εγγύηση για αυτό αποτελούν, τόσο τα βοσκοτόπια των βουνών μας, με την εξαιρετική βοτανική τους σύνθεση, όσο και οι αυτόχθονες φυλές των προβάτων που εκτρέφονται από συνειδητή επιλογή των κτηνοτρόφων μας.

Πρόσφατα, στο πλαίσιο της διδακτορικής μου έρευνας είχα τη χαρά να επισκεφτώ τη στάνη που διατηρεί ο κτηνοτρόφος Κολόκας Στυλιανός στην Παπαδιά (Τέρνοβο) εκτρέφοντας, επιλεγμένα και συνειδητά, εκτός των άλλων, πρόβατα της αυτόχθονης φυλής Μπούτσικο, καθώς η μακρόχρονη εμπειρία του του έχει αποδείξει ότι είναι εξαιρετικά προσαρμοσμένα στις γεωφυσικές και κλιματικές συνθήκες των ευρυτανικών βουνών. Ο Στέλιος, όπως είναι γνωστός σε όλους μας, για πολλά χρόνια μετακινούσε το κοπάδι του για τις χειμερινές βοσκές στη Φθιώτιδα και για τις καλοκαιρινές βοσκές στα πατρογονικά του βουνά, στην Παπαδιά Ευρυτανίας. Πάντα πρόθυμος να με πληροφορήσει για τα «μυστικά» της ποιμενικής τέχνης με φιλοξένησε στις εγκαταστάσεις που διατηρεί για τη χειμερινή περίοδο στο χωριό, καθώς πλέον δεν μετακινεί τα ζώα του στον κάμπο.

Προβατίνα με νεογέννητο αρνί στη στάνη του Στέλιου Κολόκα στην Παπαδιά Ευρυτανίας.

 (Πηγή: Λάππα Β., 2023)

Το Μπούτσικο είναι ο κύριος εκπρόσωπος της εγχώριας λεπτόουρης και αναμικτόμαλλης φυλής. Θεωρείται βελτίωση του γνήσιου Βλάχικου προβάτου. Ανήκει στα μικρόσωμα, ανθεκτικά και λιτοδίαιτα πρόβατα. Έχει λεπτά, κοντά και πολύ ισχυρά άκρα. Είναι μεγάλη η παραλλακτικότητα των χρωματισμών του.

Η γαλακτοπαραγωγή φτάνει τα 80 kg με περιεκτικότητα λίπους 7,6%. Η γαλακτοπαραγωγή των ελεγχόμενων Μπούτσικων προβάτων στο Κέντρο Γενετικής Βελτίωσης Ζώων (ΚΓΒΖ) Ιωαννίνων ανέρχεται στα 114 kg. Το βάρος των ενηλίκων προβάτων είναι 55 kg για τα αρσενικά και 45 kg για τα θηλυκά.

Η Ελλάδα διαθέτει περίπου 20 φυλές προβάτων. Μια σημαντική αυτόχθονη φυλή είναι και το Καλαρρύτικο πρόβατο για το οποίο γίνεται μακροχρόνια έρευνα από τα πανεπιστημιακά ιδρύματα. Η ονομασία προέρχεται από το διάσημο χωριό των Τζουμέρκων, τους Καλαρρύτες του νομού Ιωαννίνων. Φύλακες αυτής της σπάνιας ράτσας είναι κάποιοι φιλοσοφημένοι βοσκοί της Ηπείρου και της Δυτικής Θεσσαλίας. Λίγοι, αλλά καλοί που λένε. Επέμειναν στο προϊόν τους και τώρα βλέπουν τους κόπους τους να δικαιώνονται. Τα τελευταία χρόνια το Τμήμα Τεχνολόγων και Γεωπόνων του ΤΕΙ Ηπείρου μελέτησε κοπάδια αυτής της φυλής και διαπίστωσε ότι το γάλα του και το κρέας του είναι ανώτερης ποιότητας.

Το 1998, στις Βρυξέλλες, πραγματοποιήθηκε ευρωπαϊκός διαγωνισμός γευσιγνωσίας, στον οποίο πήραν μέρος εννέα αυτόχθονες φυλές της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με το Καλαρρύτικο (δείγματα του οποίου έλαβαν από το ποίμνιο του Γιάννη Μπαζάκη¹) να παίρνει βραβεία για τις τρεις πρώτες θέσεις, που κέρδισε σε γευστικότητα, ευχυμότητα και τρυφερότητα. Ο διαγωνισμός έγινε στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος CAMAR για τη «Βελτίωση της ποιότητας και της διακίνησης πρόβειου κρέατος που παράγεται σε δυσπρόσιτες περιοχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης».

Διαχρονικές έρευνες του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, απέδειξαν ότι πρόκειται για έναν διατροφικό θησαυρό.  H ελληνική φυλή - που μέχρι πρόσφατα κανείς δεν ήξερε ότι είναι η κορυφαία στον κόσμο - έχει σημαντικά υψηλότερη ποσότητα λίπους ενδομυϊκά (το καλό λίπος), αλλά και σημαντικά χαμηλότερη ποσότητα χοληστερόλης και υψηλότερη ποσότητα λεκιθίνης, σε σχέση με τα υπόλοιπα αρνιά. Έχει την καλύτερη αναλογία ω6 και ω3 λιπαρών, τέτοια που συνήθως βρίσκουμε στα ψάρια! Έχει τους χαμηλότερους δείκτες χοληστερόλης και χοληστερόλης κεκορεσμένου λίπους. Η ποσότητα χοληστερόλης είναι δύο έως και τρεις φορές μικρότερη από άλλες φυλές με τις οποίες έχει συγκριθεί, ενώ περιέχει υψηλή περιεκτικότητα σε βιταμίνη Α και σημαντικές ποσότητες βιταμίνης Ε και C.

Εκτός του ότι τα προϊόντα που παράγει είναι υψηλής βιολογικής αξίας, η διαφορά φαίνεται και στη γεύση. Σε διαγωνισμό γευσιγνωσίας, στον οποίο πήραν μέρος εννέα αυτόχθονες φυλές της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ανεδείχθη το πιο νόστιμο κρέας σε πανευρωπαϊκό επίπεδο.

Οι καλά μυημένοι στην κατανάλωση αιγοπρόβειου κρέατος κάνουν λόγο για μια νοστιμιά μοναδική. Για ένα μαλακό κρέας, έντονα βοτανικό, που δεν έχει στεγνώσει καθόλου και οι χυμοί του δεν μυρίζουν καθόλου έντονα. Που οφείλονται αυτά τα χαρακτηριστικά; Το Καλαρρύτικο αρνί είναι ένα ζώο λιτοδίαιτο, καλά προσαρμοσμένο σε ορεινά περιβάλλοντα. Διαθέτει πολύ δυνατά πόδια, κάτι που του επιτρέπει να σκαρφαλώνει και να επιβιώνει διατροφικά σε υψόμετρο μέχρι και 2.000μ. Είναι ανθεκτικό στις κακουχίες, καθόλου φιλάσθενο, υψηλής αντοχής και σκληροτράχηλο. Αρκετές ελληνικές και ξενικές φυλές προβάτων που έχουν αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια απέχουν πολύ σε ανθεκτικότητα.

Η ποιότητα της διατροφής του, στα χορτολιβαδικά μέρη ελευθέρας βοσκής, σε συνδυασμό με το ότι κινείται διαρκώς και τρώει λίγο, συνθέτουν ένα αποτέλεσμα με μοναδικά παγκοσμίως χαρακτηριστικά.

Τα ποίμνια είναι μετακινούμενα. Από την οροσειρά των Τζουμέρκων το καλοκαίρι, μεταφέρονται σε πεδινές περιοχές της Θεσσαλίας το χειμώνα. Το απίθανο είναι ότι η φυλή μπορεί και να κινδύνευε με αφανισμό σε περίπτωση που δεν αποκαλύπτονταν όλα αυτά τα στοιχεία. Τα τελευταία χρόνια ο πληθυσμός του Καλαρρύτικου προβάτου μειώθηκε δραστικά και φαίνεται ότι σήμερα δεν είναι πολύ περισσότερα από 5.000 ζώα, διάσπαρτα στις περιοχές Θεσσαλίας και Ηπείρου. Όταν κάποια φυλή αριθμεί κάτω από 10.000 ζωικές μονάδες, έχει εκπέσει στο στάδιο όπου απειλείται η ύπαρξη της.

Η δυσκολία ενασχόλησης με την κτηνοτροφία και ο έντονος διεθνής ανταγωνισμός είχαν ως αποτέλεσμα να τεθεί σε κίνδυνο ένα μέχρι πρότινος άγνωστο, σπάνιο περιουσιακό στοιχείο της χώρας.

 Πλέον η Περιφέρεια Ηπείρου προσανατολίζεται στην αξιοποίηση του γενετικού υλικού της Καλαρρύτικης φυλής, αλλά και άλλων αυτόχθονων τέτοιων που θα αναδείξουν την ποιότητα των προϊόντων με την ένδειξη ΠΟΠ. Η αναγνώριση της αξίας τους και η επέκταση τους θα μπορούσε να τονώσει την ελληνική κτηνοτροφία και κατ’ επέκταση την ορεινή οικονομία. Απαιτούνται ωστόσο οι συντονισμένες προσπάθειες της Πολιτείας, των Πανεπιστημίων, των Ερευνητικών Ιδρυμάτων και γενικώς όλων των αρμόδιων φορέων που θα εξασφάλιζαν την ανάδειξη της αξίας φυλών αγροτικών ζώων και την αξιοποίηση της.

Ο σεβασμός και η ανάδειξη των πολλαπλών αξιών της βόσκησης και της κτηνοτροφίας στα βουνά της Ευρυτανίας, αποτελεί για το Τμήμα Δασολογίας και Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος αντικείμενο ερευνητικής εργασίας και μελέτης και από τη στήλη αυτή της φιλόξενης εφημερίδας δεσμεύομαι να υπηρετήσω αυτή την αναγκαιότητα. Το οφείλουμε στους υπέροχους κτηνοτρόφους και στις οικογένειές τους.

 

 

Αναφορές - Πηγές

1. https://www.konakifasoula.com/ Κονάκι Φασούλα-Τσελιγκάτο που διατηρεί την αυτόχθονη φυλή

http://www.gaiapedia.gr/

https://www.ypaithros.gr/kalarrytiko-provato-kalitero-gala-kreas/ Η ανωτερότητα του κρέατος και του γάλακτος των αυτόχθονων φυλών

https://emkh.gr/kalarritiko/ Ένωση Μετακινούμενων Κτηνοτρόφων Ηπείρου

https://www.agro24.gr/agrotika/proionta/ktinotrofia/aigoprovatotrofia/strofi-stis-aytohthones-fyles-provaton-proteinoyn Φυλή Φλώρινας

Γκιόλια Μάρκου, 2004, Παραδοσιακό Δίκαιο και Οικονομία του Τσελιγκάτου, Εκδ. Πορεία, Αθήνα